Ukuphinda umphehlo kwezinye ingxenye zohlelo
Nxa sikhuluma ngoSobizo kuhlelo lwesiNdebele sitsho ingxenye ezimbili: ibizo lesabizwana. Liyini ibizo ngohlelo lwesiNdebele? Ibizo ligama lento loba yin ekhona ebonakalayo lephathekayo kannye lalokho esingakuboniyo ngamehlo, lalokho esingelakho ukukuthinta ngezandla zethu, kodwa esikwaziyo obukhona bayo.
Izibonelo: inja, umfana, ugwalo, ilitshe, ukukhanya, umoya njalonjalo.
Imihlobo yamabizo: Silemihlobo yamabizo eminengana esiNdebeleni njengale elandelayo: Amabizomuntu – umhlabeleli, umfundisi, umtshayeli. Amabizonto: uhambo, umthungo, isifundo. Amabizoqho – langamabizoqho abantu kumbe izibongo kunye lamagama ezinto zemvelo. La amabizo atholakala kuzigaba 1(a) lo (2a).
Izibonelo: uNomusa, uSibanda, iGoli. Kulamanye esiwabiza ngokuthi ngamabizoqoqa – umhlambi, ibutho. Lamanye okuthiwa ngamabizomvana wona-ke la kawehlukanisi ngobulili. Khumbula ukuthi nxa sikhuluma ngobulili siyabe sisehlukanisa isilisa lesifazane. Izibonelo: inkomo, inkukhu, umuntu, imvu.
Amabizombaxa: – la amabizo akhiwa ngokuhlanganisa izincezu ezimbili langaphezulu ezifananayo kumbe ezehlukeneyo: Izibonelo: intombi + zakhe = uNtombizakhe. Isotha + umlilo = isothamlilo. Tshiya + induku + ebandla = uTshiyinduk’ebandla.
Amabizoqho angamabizombaxa – la amabizoqho asebenzisa izakhi u”No” omele unina, u “So” umele uyise kanye lo
“Ma” lo “Ka” omele umntwana “Ka”.
Iziboelo: uNothando – unina + uthando.
Sizasukela lapha kuviki ezayo