Nkosilathi Sibanda loEthel Ncube
ABANTU abansundu kabafunde, bajwayele, bamukele ubuyibo babo kanye lokulondoloza amasiko abo.
Inkulumo le ivele mhla kunanzwa inyanga yamasiko, kumkhosi oqhutshwe ngaphansi kweNduna uMayenga Fuyana, eMabonyane, eMaphisa esabelweni seMatabeleland South.
Ukunanzwa kwamasiko abansundu kwenzakala ngenyanga kaNkwenkwezi minyaka yonke kuleli.
Kulumkhosi bekuhlangene abantu abavela ezigabeni ezitshiyeneyo, lezinduna ezivela kuzabelo zeMatabeleland.
Izinduna ebezikhona, zimenywe yinduna uFuyana zibalisela ezivela eMatabeleland North uMenyezwa loGampu, ezeMatabeleland South uMasuku, uMathema, uMathe, uNyangazonke, uBidi loMajaha kanye lezinye inkokheli zomdabu ezibalisa abalisa labosobhuku. Bekukhona njalo izisebenzi zikaHulumende ebezivela kuzigaba ezitshiyeneyo.
Emkhosini lo, umhlonitshwa bekunguMphathintambo obona ngokwenzakala esabelweni seMatabeleland South uDokotela Evelyn Ndlovu.
Induna uFuyana iveze ukuba ulimi lwethu kumele siluqakathekise.
“Insika yamasiko ethu iselimini lwethu esilukhulumayo. Kulapho okugxile khona amasiko ethu. Nxa ungaba sendaweni okukhulunywa khona isiKalanga lawe zama ukufunda ulimi abalukhulumayo. Silapha nje sigqqoke imvunulo ezitshiyeneyo eziveza ukuba sivela endaweni ezitshiyeneyo kodwa, siyisizwe sinye.
“Uthe akumelanga sekele indimi zethu zitshabalala ukuze labantwabethu bakhule besazi imvelaphi yabo baphinde labo bazi ukuqakathekisa indimi lamasiko abo,” kubika induna uFuyana.
Uqhubeke ngokukhuthaza uHulumende lozulu ukuthi avuselele indimi zonke lokuthi abantwana besikolo bafundiswe ulimi abalujwayeleyo.
Unike umzekeliso wokuthi lapho okukhulunywa khona isiKalanga kumele kufundwe sona ezikolo.
“Endaweni yami la koFuyana silesikolo okuthiwa yiMarinokha Primary, besicela ukuba esikolo lesi kufundwe ulimi lwesiKalanga. Sicela ukuthi ugatsha lwezemfundo lukukhangelisise lokhu, kufundwe ulimi lwesiKalanga, abantwana balwazi ulimi lwabo,” kubika induna uFuyana.
Induna uFuyana inike ingqobe kunkokheli zomdabu ukuthi zibelomlandu wokuthi zikhuthaze abantu ukuthi baqine ngokugcina amasiko.
Ukhulume ngesiko lokuthathana lapho aqonqosele khona ukuba abantwana abathathe sebekhulile njalo abendayo bende sebefikile ezingeni lokuba ngabantu abadala.
“Amasiko angisoze ngiwabambe wonke kodwa lamuhla ngizathanda ukukhuluma ukugxila kakhulu esikweni lokuthatha. Silabantwana abalapha labanye abasemazweni atshiyeneyo. Abantwana laba bayathatha, abanye bende kodwa benda bebancane. Uyabuya umuntu athi udinga indawo yokwakha simbuze ukuthi umkakho ungaphi athi ukhona, kuyevela umuntu obona lawe ukuthi nxa umkhangele usesengumntwana.
“Abantwana kabaqale bakhule basuke ezingeni lobuntwana bafike ezingeni lokuthi labo sebengabantu abadala abenelisa ukumela umuzi. Sinanzelela ukuthi koBulawayo kulogogo okuthiwa nguMaTshabalala ofundisa abantwana kusukela bebancane abangamantombazana bakhule baze bafike ebangeni lokuthi sebengenda. Amantombazana la kuthiwa ngamatshintshi asezandleni zikagogo uMaTshabalala. Bayakhula bezintombi ezilolwazi, ezikwazi konke ngamasiko langokunye okutshiyeneyo. Ukuba sezandleni zakhe kuyabakha, kubakhulise,” kutsho induna uFuyana.
Induna uFuyana ngemva kombuthano lo, ivule isakhiwo lendawo ezasetshenziswa njengenkundla yokunanzwa kwamasiko abansundu esiqintini seMabonyane. Kulindawo yikho njalo okwavulwa khona inkundla yokuthethwa kwamacala kuminyaka emibili edluleyo.
Isakhiwo lesi, ngokutsho kwenduna, siyinsika yokuncedisa abantu ukuthi bathole ukwahlulelwa ngendlela eqondileyo.
“Inkundla le ukuze ibekhona, kwaqala ebubini. Ngathunywa yizikolo, kwakhalaza isikolo seChehondo kubikwa ukuba abazali ababhadaleli abantwana indleko zemfundo, kodwa nxa ikhefu lezikolo lifika, abantwana bahamba labomalayitsha, babhadale R1 500 besiya eGoli bengabhadalanga i-school fees. Ngacelwa ukuthi ngisondelele abazali laba kulokho.”