Ulimi lomumo — Sikhumbuzo Dabengwa

21 May, 2020 - 08:05 0 Views
Ulimi lomumo — Sikhumbuzo Dabengwa

uMthunywa

Siphathokuhle Ngulube

Salibonani bafundi. Sizaqhubeka ngesifundo sethu sangeviki ephelileyo lapho esakhangela khona inkulumo ngomumo sibabaza. Kuvelile ukuthi siyakhuluma inkulumo elokubabaza phakathi nxa siveza ukujabula, sibabaza isimanga kumbe ingxaki ethe yavela empilweni. Kuvelile ukuthi ukubabaza kuveza imizwa yokuzonda, ukudangala kumbe ukujabula.

Lamhla sizagxila kuzinkulumo ezithile ezilenkulumo yokubabaza besesisitsho ukuthi kambe lezi izinkulumo    ziveza mizwa bani yalo okhulumayo kumbe labo okukhulunywa labo. Asibaleni izehlakalo ezilandelayo  sihluze siphume lezimpendulo ezifaneleyo!

(i) UmntakaDlodlo uSihle uphumelele ezifundweni zakhe lapho aqeqetshele khona ukuphaphisa izindizamtshina esiya emazweni atshiyeneyo. Uyise uDlodlo umenzela idili elikhulu, wonke umuntu ujabule uveza elomhlathi. Nxa engena enkundleni elungiselwe umdlalo wonke umuntu uthi vuthu, asukume. UMaNdlovu ikhosikazi likaDlodlo kuyamalela ukuthula uzwakala empongoloza esithi, “Halala! Halala! usiphakamisile ntombi endala. Izalukazi zona zithi, “Li!li!li!li! woza laso isicoco Mpangazitha omuhle.

(a) Yiwaphi amagama aveza ukubabaza ubuhle obenziwe nguSihle?

(b)Aveza mizwa bani kubazali kanye labo bonke abasemdlalweni lo?

(ii) Umnawakho ubedlala ibhola lamaphepha emgwaqweni ophambi kweguma lakomakhelwane. Ngephutha ukhahlela ibhola liyetshaya ifasitela lemota yakomakhelwane. UDube umnikazi wemota uvuka umqholoha lapho ecabanga indlela ifasitela elidula ngakhona. Unyoko uhle aphume ngokuzehlisa azwakale esithi, “Mayuyu Dube! Xola! Xola! jaha elidala. Phepha sihlobo! kube liphutha asihlale phansi sikhulume.

(a) Yiwaphi amagama ayinkulumo yokubabaza isiga esenziwe ngumntwana?

(b)Inkulumo ngomumo lezi eziyizibabazo zivezani ngemizwa kanyoko ngesiga esenziwe ngumnawakho?

(c) Yikwenzani lokhu okwenziwe ngunyoko esintwini?

(d)Inkulumo lezi zingaletha mumo bani phakathi kukanyoko loDube?

(iii) Usehlathini, uhlangana lesilo. Ngesikhatshana nje usuke ngesiqubu somvundla uzwakale umpongoloza usithi,”Maye! Mayebabo! Mama lo! Khonokho nje kuthutshe umfana wezinja isilo laso sihle sithi, nyawo ngibeletha, ngafa! Kube yikho ukusinda kwakho.

(a) Yiphi inkulumo ngomumo ebabaza umumo ophakathi kwawo?

(b)Inkulumo ngomumo le eyisibabazo iveza mizwa bani olayo ngomumo osuphakathi kwawo?

(c)kambe ingakunceda ngani le inkulumo emumeni ophakathi kwawo?

Kuzehlakalo ezingaphezulu kuyavela ukuthi inkulumo ngomumo sibabaza iveza imizwa etshiyeneyo kuzehlakalo ezitshiyeneyo. Ngokunjalo ke kumele sibekwazi ukuthi inkulumo ngomumo sibabaza itholakala kuzehlakalo ezitshiyeneyo njalo kufanele sibekwazi ukuthi yiphi inkulumo sibabaza efanele umumo othile. Kuhle ukuba sikhethe kahle amazwi ahambelane lezehlakalo lomumo ukuze singalimazi labo esiphila labo!

Sizaqhubeka njalo ngeviki ezayo. Salani kahle bafundi.

Share This:

Sponsored Links