uMthunywa
Ngesabizwana senani
ZIMBILI indlela zokwakha isibanjalo kusetshenziswa isabizwana senani.
1. Isibanjalo esakhiwe ngesabizwana soqobo singasetshenziswa lesabizwana senani kanje: isibanjalo ngaphansi kokuvuma – yimi ngedwa, yithi sodwa, yizo zonke, yibo bobabili. Ngaphansi kokulandula – akusimi ngedwa, akusithi sodwa, akusizo zonke, akusibo bobabili.
2. Singasebenzisa isabizwana senani lesivumelwano senhloko: izibonelo ngaphansi kokuvuma – ngingedwa, zizonke, babodwa, sisobabili. Isibanjalo esilandulayo: angingedwa, azizonke, ababodwa, asisobabili.
Ukwakhiwa kwezibanjalo ezichasisweni. Sizaqala ngokuhlolisisa ukwakhiwa kwezibanjalo eziphawulweni. Izibonelo: Iziphawulo – omuhle, ababi, ezinde, esihle okudala. Izibanjalo ezivumayo ezakhelwe kulezi ziphawulo: omuhle – muhle, ababi – babi, ezinde – zinde, esihle – sihle, okudala – kudala.
Izibanjalo ezilandulayo: muhle – kamuhle, babi – kabababi, zinde – kazizinde, sihle – kasisihle, kudala – kakukudala. Esikuqaphelisa lapha yilokhu: 1. Isibanjalo esivumayo sisakha ngokususa unkamisa wakuqala wesivumelwano sesiphawulo. 2. Isakhi sokulandula ngu ka-.
Bakhona abasebenzisa isakhi a- ekulanduleni kanje: muhle – akamuhle, baba –abababi, zinde – azizinde.
Ukwakhiwa kwezibanjalo ezibalulini: omnyama – umnyama, ababomvu – babomvu, oqatha – uqatha, okubanzi – kubanzi, eziqotho – ziqotho. Izibanjalo ezilandulayo ezakhelwe kubumnini: umnyama – akumnyama, babomvu – ababomvu, uqatha – akaqatha, kubanzi – akubanzi, ziqotho – aziqotho.
1. Esikunanzelela lapha yikuthi nxa sisakha isibanjalo esivumayo ngesibaluli sisusa isivumelwano sesibaluli endaweni yaso sifake isivumelwano senhloko.
2. Kwezokulandula siqalisa ngo-a- kwezokuvuma. Lalapha bakhona njalo abasebenzisa u-ka- njengokuthi: kababomvu, kaqatha, kamnyama, kaziqotho, kakubanzi.