uMthunywa
Ugwalo – Ugqozi Lwezimbongi
Ziqoqwe zahlelwa nguP Mpofu
Ugwalo kudindwe yiMambo Press ibambene leThe Literature Bureau
Imbongi nguN A R Gwenelo
Isihloko senkondlo – Malavulavu
Umbuzo wokuqala abantu abangaba lawo ngothi: “Yini uMalavulavu? Nxa usufunda inkondlo kubasegcekeni ukuthi uMalavulavu ngumlilo wonalo esiwaziyo sonke. Wonalo esiwothayo nxa sihlaselwa ngamakhaza njalo phezu kwakho konke lokhu sipheka ngawo. Sizabona okunye njalo okwenziwa ngumlilo nxa sisehla layo inkondlo le siyihlaziya kumbe siyicubungula.
Imbongi iwenze samuntu umlilo lo yikho iwubiza ithi Malavulavu kusihloko sayo njalo iqale ngebala elikhulu ekuqaleni njengawo wonke amabizoqho esiwaziyo. Njalo imbongi iqalisa ngokuzethula kuwo umlilo lo angathi izethule emzini wesinye isothamlilo kumbe isakhamuzi ethi: “Ekuhle Malavulavu!/ Ekuhle mfokaZwathi.” Lokhu kutshengisa ukuthi udabuka ngaphi umlilo – kuZwathi. Njalo siyezwa ukuthi umlilo ngumfokaNkuni lathi sivele sikwazi ukuthi ube lomlilo kumele ubelenkuni.
Nxaa sezitshile zabhebha inkuni kusala umlotha kuphela kuthi ngesikhathi ulavuka khonaphaya kubonakala intuthu layo ithunqa ngasikhathi sinye. IYphinda njalo emaphethelweni esigaba sakuqala senkondlo ukuzethula ngenhlonipho kumlilo ithi: “Ekuhle Malavulavu.” Lifanele leli bizo lomlilo eliwunikwa yimbongi ngoba vele umlilo nxa ubhebha uyalavuka. Labantu nxa bekhuluma ngawo bathi uyalavuka ebuhleni loba ebubini bawo.
Ungezwa abantu bethi: “Wathi lavu umlilo indlu yalumatha yatsha yaba ngumlotha.” Okunye okumele sikunanzelele yikuthi umlilo ulavuka kakhulu nxa kulomoya ovunguzayo. Kulesimanga ngaye uMalavulavu lo. Ngokutsho kwembongi kaziwa ubudala bakhe uMalavulavu kodwa udumo lwakhe luyaziwa. UMalavulavu lo waziwa eseselihawu lengubo yabokhokho. Ngalokhu imbongi iveza ukuthi kudala impucuko ingakaqhelo abantu babezivikela ngomlilo lapho ababehlala khona.
Kwakungelangubo zokwembatha nxa abantu belala. Babelala begqagqele iziko elilomlilo ukuze bakhudumale ebusuku. Udumo lomlilo lwaziwa njalo useseyisitha senyamazana zasendle, ezeganga. Wawuvikela abantu umlilo ukuthi bengahlaselwa zinyazana zeganga ngoba ziwesaba umlilo. Kodwa lanxa kunjalo iminyaka yakhe uMalavulavu kayaziwa muntu. Imbongi iyawuncoma umlilo, yena Malavulavu ithi uyisiqokoqela sempilo.
Kuthiwa imizi imile nje nguye uMalavulavu. Amadolobko ami nje nguye. Abantu sebelambile kuthiwa babika kuye uMalavulavu. Siyakubona ngoba abantu nxa sebelambile babasa umlilo bapheke ukudla. Iyawudumisa umlilo ingoma ngesibabzo lesi: “Maye! Uyinkosi uqobo.” Iyaphambili imbongi itshengisa ukuthi uMalavulavu/ulilo unceda ngani abantu. Ebusika bexotshwa ngamakhaza, umqando babalekela kuwo wona ubemkele ngenjabulo.
“Ebusika sixotshwa ngamakhaza,/Sibalekela kuwe Malavulavu,/Wen’usemkela ngenjabulo”. UMalavulavu uyasinqoba isitha sabantu. Ebusuku uyababiza bonke abantu abethele inganekwane ngoba nxa bekwejisile bagqagqela umlilo sengathi ukhona obethela inganekwane bona ngonengi balalele.
Hlala uhlanzekile, ugeze izandla ufake isayeke esivala umlomo lamakhala ukuze uvikele igcikwane leCOCID-19.
