uMthunywa
Kuloba uCornelius Luphahla
EKADENI indoda yayisaziwa ngenkomo zayo kuthi abesifazana babebonakala ngokulima. Lokhu kwakuqakathekile kakhulu empilweni yikho nje kwakuthi nxa indoda isifile iyebekwa esibayeni sayo kuthi owesifazana ayebekwa ngemuva kwesiphala.
Lakulezinsuku emakhaya umkhuba lo lokhe usebenza loba nje inengi labantu selalahla ezamasiko. Kwakunjalo endulo bakwethu kubuswa kudelwa. Ngalokhu kwakukhona imikhuba etshiyeneyo mayelana lezilimo okwakufanele ukuthi yenziwe ukuze zingaze zaphazamiseka.
Imikhuba le yayisenziwa kungakhathalekile ukuthi umuntu uvubele ngayiphi indlela inhlanyelo yakhe. Lakulezinsuku basasekhona abasakwazi lokhu njalo abakwenzayo.
Njengoba kuyisikhathi sehlobo yikho phela okuvela khona imikhuba kanye lamazilo aphathelane lezilimo kanye lehlobo. Phela khona okwakuqala ngalesisikhathi amanzi achithwa ethambekwa ngoba kuyazila ukuthi uwaphatshaze. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuba kudala ukuthi izulu line ngolaka liduma kakhulu.
Qaphela ukuthi izilimo lazo zilamazilo azo ehlukeneyo ngakho ngizawathinta besengiyibeka ngidedele abadala.
Amazambane njengoba kwakusaziwa ukuthi ayethanda ukuhlanyelwa yizalukazi ngakho ayelomkhuba wawo ayewenzelwa ukuze angaze aba ngamabhubhu. Khona ngokomkhuba umuntu osasemutsha wayengavunyelwa ukungena ensimini elinywe amazambane. Lokhu kwakungenxa yokuthi kukholelwa ukuthi kungenzeka abe embathe ingubo ngalobobusuku ngakho amazambane kukholelwa ukuthi ayakusola lokhu.
Ekusoleni kwawo kukholelwa ukuthi nxa engakavuthwa aba ngamabhubhu. Kodwa nje nxa esevuthiwe akukhathalekile ukuthi ngubani ongangena emasimini lapho alinywe khona.
Kwakuthi nxa owesilisa kumbe owesifazana osasemutsha engena emasimini alinywe amazambane acuphe inhlabathi ekulawo masimu ayikhafulele qede ayihaze phezulu kwawo. Kuzathi njalo esephakathi laphakathi kwaleyo nsimu ayicuphe njalo ayihaze abuye aphinde njalo nxa esesekucineni kwayo. Ngemva kokwenza lelizaba umkhuba lo uzabe usuphelile.
Indumba zona umkhuba wazo wenziwa nxa sezivuthiwe ngesikhathi umuntu ezidla. Ngokwesiko kukholelwa ukuthi indumba ungazihluba ngomlomo kudala ukuthi ezisele emasimini zihlaselwe yizibungu zibole. Ngalokhu kwakuthi nxa zidliwa kukhuthazwe ukuthi zihlutshwe ngezandla.
Inyawuthi kanye lamabele lakho kulemikhuba yakho elandelwayo ikakhulu ngesikhathi kulinywa. Okokuqala akuvunyelwa ukuthi ensimini elenyawuthi kumbe amabele umuntu ahambe ekhuluma. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuba kuyabiza ubudli obuzinyoni.
Kusenjalo inyoni lazo kuthiwa kufanele ukuthi zixotshwe ngokutshaya izandla lokhwelo hatshi ukukhuluma okufana lokumemeza. Lokhu kungenxa yokuthi kuthiwa ukukhuluma kuyazibiza kakhulu ngoba phela akuvamanga ukuthi inyoni zihlale egangeni lapha okungelabantu khona kodwa zitholakala endaweni okulabantu khona. Ngalokhu ungakhuluma zizabuya ngamandla ngoba sezizwile ukuthi kulabantu kuleyo ndawo.
Okunye njalo izilimo lezi akufanelanga ukuthi uzibambe izihloko zazo ngesikhathi zingakavuthwa ngoba kukholelwa ukuthi zizabola kumbe zihlaselwe yizibungu.
Kwakuthi nxa sezihlaselwe yizibungu kuthathwe ezinye zezibungu lezi qede kubaswe umlilo phakathi laphakathi kwensimu qede kufakwe udengezi eziko zikhanzingwe izibungu lezi zitshe ziphele. Ngokwenza lokhu izibungu ezihlasela izilimo zakhe zizahle ziphele.
Ukukhanzingwa kwezibungu lokhu kuvame ukwenziwa ngabantwana abancane kumbe isalukazi esingasayi ngitsho lasemazibukweni. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuba kungenziwa ngumuntu omutsha izibungu zizakwanda ngoba kungenzeka akwenze enambithe isithelo sevini.
Intanga lazo zilayo imikhuba yazo eyayilandelwa endulo ngenjongo yokuthi zihlanze kakhulu. Okokuqala ngokomkhuba akufanelanga ukuthi abantwana abancane kumbe abantu abathetheyo beqe intanga. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuthi bengakwenza lokhu kazisoze zihlanze njalo abantwabazo bazabola.
Ngalokhu bakwethu minengi imikhuba ephathelane lezokulima njalo ngesikhathi isalandelwa abantu babeyitshaya inala kube ngokunye.
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngibonga ukuchasisa kwakho mayelana lokuqakatheka kokudunduzelwa kwamantombazana ngakho ngithi qhubeka usiza uzulu ukuze isizwe sethu sithuthuke kwezamasiko. — Sibonginkosi Tshabalala, Victoria Falls.
Umsebenzi owenzayo muhle kakhulu ngakho qhubekela phambili ngawo ngoba uvuselela ubuzwe bethu. Ngalokhu ngincoma indlela osebenzisa ngayo ulimi ngoba ulimi luyanambitheka. Qhubeka uhlomulela intsha uyichathekela ulwazi olujulileyo kwezamasiko. — Bekithemba Mkhwananzi, Nkulumane Bulawayo.
Lokhe ngalandela indaba zakho mayelana lamasiko ulwazi lwami solujulile ngamasiko ngakho ngiyabonga kakhulu umsebenzi wakho omuhle ungadinwa. Khuthaza uzulu ngobuhle bamasiko kanye lemvelaphi kaMthwakazi ukuze sivuselele ubuzwe bethu. — Nomakhosi Nkala, Lupane.
Isizwe yisizwe ngamasiko aso ngakho sibonga ulwazi lwakho osincelisa lona ngamasiko sithi ibambe esidukwini mlobi ukuze ingaweli phansi. Khuthaza abatsha ngamasiko ngoba yibo insika yesizwe sethu. — Gideon Dlamini, Gwanda.
Ungaxhumana lomlobi ku 0775722298 kumbe kuWhatsapp 0737771317.
