uMthunywa
BANIMASITU tjose! Zwimwe awungazibe kuti zobva poni. Kuti ndezwendzimu kene ndezweNdzimu. Kana kuna Ndzimu kakale kuna ndzimu. Andina zwanditsiyetsa mun’ha ndokumbila bapedlopedlo nami bakandipeleka andokandila. Ikweno-ke kotikala kuti kuswike kuyi tjinota kuti zwinhu zwisinde zwibuyanana undzimu wakajali ukajali.
Zila ndoba ndatjiyiwana kuti ndingatambunudza tjini ipapo pasakatambunuka. Undzimu iwhoyo. Ungaba uliwaka kuku kene uliwakabatategulu. Ngono kosiyana kakale bamwe tisingakupalalanye. Ape tileba noNdzimu toba tibva ibo mbaki wezwinhu zose. Ndibo bakabumba hango netjose tjimuyili. Ata ndzimu wakanyi kwenyu wakata kuti hango ibepo. Wakanyi kwenyu wakayiwana ilipo ipapo utjinhu unotjila ngono wakadza akafa akaba ndzimu. Kakale banhu takafanila ziba kuti Ndzimu naMwali akuta tjinhu tjin’ompela.
Kwakasiyana. BaKalanga apa titembezela atitotembezela kunaMwali koga kuNdzimu. Uzwibhuzweke kuti ntshoro wakhona ungaba unda nayipi zila ipapo.
Ndizo-ke zwebamwe zotjenamisa. Umwe wakati zwembudzi zwanditjenamisa kubva kuti waka abona.
Ungatjenama mumuka mulonda nkwala muwana kulikuti mbudzi yalala itatamila mhele. Ngono yon’hayi ndipo payino dan’wa ikadabila. Dzimwe dzoti dzitihha dzinda kumatanga iyo inowana kuyizipila ape ili munkwala wemhungugwe. Tisingazibe kuti iyomhungubgwe yakatongogala lini nembudzi. Konga nongo nembeba. Nayiyo mhungubgwe ingabva yati nti wazwitsha. Ndeyon’hayi iyeyo, ape iwha mhungugwe ilila inokon’wa palalanya kuti tjita atammayi bayo.
Ipapo ndipo pa inolilila kwazo. Inojalo isimisa n’holo inda kutjita iswika iti kutjili “undildle zwangu”. Nami bo ndili mhungubgwe ndobva ndaboka Ndzimu nditi “ndoboka zodliwa zwemisi ngemisi”. Watjila koba kuli imi kana baKalanga bakati tjengwena atjitowabiligwa, tjohha nonlonga.
Buhayi gonga gunodanana. Nhu n’hayi ndiye unowigwa nezwinopaladza. Kuto asayidziwa tjibudzana, tjoti tjizwala mhungubgwe inunga kene uwha kuyi yabuya inan’hana koga tjibudzana kusina. Kana nawebo ulibatezi noba uti dzene yabuya netjibudzana kana n’hana wembudzi awutohinga tjimwe. Dzene uli wedonki ndiwo wandinosowha beti una tjawunohinga. Nozwala bana uti banokulelabo wakula koga ubva wabona zwitji zwitukununu kuti akuna zwakatiwa, busiku gwakazanisiwa. Bana bakhona banobva batanga nayiko lamba yenda kukwele.
Ape uleba nekwezwidiyo ibo banosima muteya zwinyuwana. Banoba betihha kwele behwa baligele mukorokoro bamwe bediyiwa. Ndebon’hayi ibabo. Banoleyana netjimo tjezwinhu ubva wabona kuti akuna bhunduko. Kwazo tjabanoleyana natjo ndetjakanaka. Wawunoba wakalinga uti ndiye unonga pabamwe noti utjigele uwha kuyi watshambiwa nebhasi. Kuti waasingayibone bhasi ili tjinhu tjikulukulu zwingapa uhaka uhaya. Nayiko kuti idza inoloba iye pakati kwebanhu balibanjinji zwingapa koba kwatini? Kukayi “ndzimu weluhabahaba banhu banobonela kuna iwo”.
Buhayi kana atitozwidila, gohha koga kukoti bana mhahha gubaleya. Ngono kwegula akuna wakunoleya.
Nhutana wakati kwegula matoko asanhu akabona. Batategulu bakabeti dzabo adzitolima basi ibo badzitungamila ape kubhayiwa mfolo. Kwaka kusingalimiwe ape basipo. Bakabejalo basingalime basatongo pfuta tjihwepa tjabo. Dzabo dzakadzisungwa busiku nemakilogo enda akasiwa mahhani mukati kuti basitongo musa banhu batjilele. Limwe hhuba ndiko kwandakabona kuti kwegula akuzoti tja kakale ilebeswa kuti mano malayan’wa masimba ndoga wakadla nezwibisi. Kwakamukiwa busiku semahhuba ose kundiwa kuminda. Ngono minda dzedu adzitapano.
Nonda kwelubaka kwawunonoswika wanyala. Batategulu bakabenda balihule semahhuba ose ngono iwhoyo nsi bakasa maboko hule. Kuti kwakakukumbugwani akuna unoziba. Dzakati dzatjisungwa n’ombe nhutana eba ekumbula kuti apfute kutanga. Ape elebeleka unohingisa luboko gweludli gwelumehwe guhule.
Edzohaka tjihwepa tjihwepa tjiti wawandibiga poni? Wakahaka akatjihaya eba ekumbula kuti pamwe tjasala kanyi. Wakawila muzila ebgwilila kanyi. Ngeno kuminda n’ombe dzakadzasungwa ngono akuna waka angabhaya mfolo mweni asipo. Banhu bose bakabva bawha benyala. Baka bamukila suli. Nhutana nayiye waka tshambula nomoyogwadza ebgwilila kanyi. Wakati abepedlo nemizi akaba ehangana nehazwadzi iye inda kuminda. Yakatjenama ikabhuzwa kuti wahanduka kwatatjini. “Ndakangan’wa ngagani yangu,” wakahandula ejalo sekwaaka eyidana.
Luboko gumwe guhule. Ape beleyana nkadzikulu unotjebuka, unobona ngidi inoyi yakangan’wiwa ilimuluboko guhule. Nhutana wakabva agala pasi ipapo eyisendedzela ekongina muzila obgwilila kwaabva.
Wakanoswika layedza. Kutikala kujalo kwakakulimigwa umwebo n’hayi waka awhigwa ngoni.
Kalanga Language and Cultural Development association, [email protected]
