uMthunywa
Kuviki edluleyo sitshengise ukuhlela amabizo ngezigaba zawo silandela indlela yakuqala eyacandwa nguC M Doke. Yona yehlukanisa amabizo ngobunye lobunengi kusigaba sinye. Ngenxa yalokho sikubonile ukuthi izigaba zamabizo lezo zicina seziyisitshiyangalombili. Abafundi abebehamba kunye lami bangabuyela emuva kancinyane babone izibonelo esaziphayo.
Izigaba 7 lo 8 ngendlela ka C M Doke ziyibunye kuphela amabizo angena lapho kehlukanisi ubunye lobunengi. Lapha sikhuluma ngamagama anjengala: ubusuku, ubuhlalu, ububi njalonjalo kusigaba 7. Kusigaba 8 sithola anjengala: ukudla, ukulunga, ukukhanya, ukusa njalonjalo.
Nanku okunye okumele sikunanzelele: Esigabeni 1 ubunye lo 2 ubunye, isiqalo umu- sisetshenziswa kuphela nxa isiqu sebio silelunga elilodwa. Izibonelo : Kubizo umuntu isiqalo ngu – umu- ilunga ngu –ntu. Kubizo umuzi isiqalo sebizo ngu- umu-, ilunga ngu – zi. Nxa isiqu silamalunga amanengi, kusetshenziswa isiqalo um-. Izibonelo: umfana, umlenze.
Esigabe 1 ubunengi kulamabizo akhiwa ezenzweni eziqalisa ngonkamisa asebenzisa isiqalo ab-. Izibonelo: aboni, abongi, abenzi, abelusi.
Isiqalo sesigaba 2 ubunengi silotshwa ngokupheleleyo kanje — imi- loba nje enkulumeni sivame ukusifinyeza sithi im- ikakhulu enkulumeni ephangisayo. Nxa sibhala amagama lawo ami kanje: imifula, imilenze, imihlambi, ngoba kasifinyezi.
Ngokufananayo, esigabeni 3 ubunye, isiqalo ili- sisetshenziswa emabizweni aleziqu ezilelunga elilodwa kuphela. Izibonelo: ilitshe, ilizwi, ilizwe, ilifa. Isiqalo i- sivuma lapho isiqu silamalunga amabili kusiya phezulu. Izibonelo: idada, igula, isaka. Lanxa sesitsho njalo, bakhona abantu abathi izwe, ifa, itshe, esikhundleni sokuthi ilizwe, ilitshe, ilifa.
