uMthunywa
Umlobi nguJulius Sibanda
Sihamba ngeSikithi. Zigqaje ngokuba nguwe kwakho. Qakathekisa ulimi lwakho. Zinikele ukulumela uma luthe lwaphazanyiswa. Kambe bafundi kungabe liyakwazi yini lokhu? Ngibuza lo umbuzo ngoba isiNdebele esiqondileyo sesisithele ebantwini abanengi. Sebelihlekana abasaziyo sona isiNdebele qho okokuthi izizukulwane nxa zibuza ukuthi ulutho oluthile lutshoni kumbe luyini bazuze impendulo kumbe ingcazelo ethile.
Sekuthi lowo obuzwayo aswele lomgodi angangena acatshe kuwo ngoba lezinto ezingatsho lutho kazisaziwa. Ngenhlanhla-ke singakunciphisa lokhu ngokuthola usizo kungwalo ezinjengo: Isikithi. Okokuqala lamuhla sizahlela izinkomo ngemibala: Yini inhlamvukazi?
Inhlamvukazi ngebomvu engelabala. Ilempondo. Inzimakazi ngemnyama tshu engelabala. Ilempondo. Insizwakazi ngebomvu kumbe emnyama eyisigudula. Yahluka kunhlamvukazi lenzimakazi ngokuba yona iyisigudula. Umhlophekazi ngemhlophe umzimba wonke. Kwesinye isikhathi igava ngendlebe ezibomvu kumbe ezimnyama. Iganukazi ngelombala obomvu okungathi buboya bempala.
Imdakazi yinkomo elombala ongumdaka ofana lombala wejuba. Unsundukazi ngemnyama okungaphumeleliyo. Ihamba isiba lombala obomvu ofipheleyo umzimba wonke. Ibhidikazi. Ngelunungu ohlanganisa umbala obomvu lomnyama, kumbe omnyama lomhlophe. Imibala iyimizila ebhoda umzimba wayo wonke. Ibhudungukazi ngebomvu kumbe emnyama umzimba wonke, ibe isisiba lebala elimhlophe elithe bha esiphaqeni.
Indumekazi ngemnyama kumbe ebomvu elamabala amhlophe athe fahlafahla esiphaqeni. Impevukazi ngemnyama kumbe ebomvu eba lombala omhlophe osikela ebusweni usehla lesidumbu sayo, usiyacina emlenzeni. Ibhamukazi ngebomvu kumbe emnyama ebalamafahlafahla ngaphansi kwesilevu. Inkonekazi ngeba lombala omhlophe ogijima emgogodleni kanye langaphansi kwayo. Emhlubulweni ingaba bomvu kumbe ibe mnyama.
Incikazi ngebomvu kumbe emnyama elamabala amakhulu athe bha! bha! emhlubulweni yayo. Yehluka kunanakazi ngoba awayo aqatha.
Ngikhethe lesi sifundo ngenkomo ngoba umbuso weNdebele ubusekelwe zinkomo. Indoda ibiyindoda emadodeni ngesibaya. Manje khathesi sokulivela kanci lelo elenkomo. Inkomo sezaqedwa yimikhuhlane kwavalwa izibaya. Impilo yabantu isiguqukile. Abantwana sebekhulela emadolobheni abanye bangaze bazi ukuthi inyama le abayithandayo ivela enkomeni.
Abafana abasakwazi ukwelusa lapho okwakuncintiswana khona ngemvokloklo. Kulabantwana bakhathesi abangaziyo ukuthi uchago abaludlayo luvela enkomeni bona bethi luvela kubomasawa. Umfana othi angaya ekhaya afike eluse inkomo axoxele abanye ngalokho uyahlekwa okwamagama. Impilo isingamakhompuyutha, ogwaba ngobuntu bakhe uyeyiswa.
Imfundo uqobo yona ngokwayo kayikhuthazi ukweyisa indimi zabantu kodwa ikhuthaza ukuthatha okuhle kokwakini ulahle okubi. Thatha okuhle kwabemzini ulahle okubi hatshi ukuchitha ubuntu bakho. Qina ngesikithi. Lapha ngiqambe imihlobo emilutshwane yezinkomo, eminye sizayiboleka kulolugwalo lakwezinye kuzibanga ezizayo. Thatha iSikithi ugiye ngaso. Ukuzwa yikuncitshwa. Ludinge lolugwalo.
