uMthunywa
Lamhlanje ake siqale ngokukhangela impahla yeNdebele
Imvunulo
Eyabafana: Ibhetshu lendlegu. Liyavunulwa ngokungabafanyana. Njengoba kungangani kusitha ubuntu bakho kuphela. Nxa kungulowana othambisayo kutshwabhana kube ngumcwanyana ongasizi lutho. Idumbu lalo kuthiwa libhetshu labafana asebethe xaxa. Litshukwa ngesigogo senqina, sezinyane kumbe esobuchakide.
Eyamantombazana: Ububendle. Le kuthiwa yimitshilo yesihlahlakazana okuthiwa yibubendle evunulwa ngabantwana. Ithungelwa eqheleni anduba ivunulwe. Utshananda yena ngumnsinsana wamantombazana aseqotshwana. Uthungwa ngelembu elimnyama ubusudalelwa amabuko. Uthiwa nka ekhalweni ukuze ufihle ubunqunu bomzimba wangaphansi.
Eyamadoda: Umncwado (umutsha) Le yimvunulo yobuntu bendoda. Ubazwa ngesigodo esibuthakathaka ikakhulu umganu, besesigujwa kuze kulingane ubuntu balowo obazelwayo. Ingcitshi zawo ziyawunyola ziwunyole ukuze ubebutshelezi qede ziwubalaze ngencukuthu.
Amabhetshu – yimvunulo yezigogo zezinyamazana eziphalwe zatshukwa zazezababuthakathaka. Inyamazana ezilamabhetshu amahle yintini lembabala. Nxa esevunulwa avulwa ekhalweni. Umnqunyiswa wona libhetshu elivunulwa enqulwini, lisithe umkhandlo ophakathi kwebhetshu laphambili lelangemuva. Umnqunyiswa wenziwa ngesikhumba senqina elidala. Siyatshukwa, sisutshulwe uboya qede sibalazwe sibe lithanga, ngokuhlikihlelwa impande zomsusu ezigigiweyo.
Injobo (ingada) – Yimvunulo yozwezwe eyibukhwa, elengiswa emahlanganweni ebhetshu laphambili lelangemuva. Emaphethelweni enjobo kulengiswa isitshakala sesigogo esichachiweyo. Ubuhle benjobo busekuhambeni; iyaphoseka phambili ilingisa ukuhamba kwenyawo.
Eyabantu besifazana: Imapa – Leli libhetshu lembuzi elivunulwa yisifazana. U “ma” ubizwa njengasegameni elithi umama. Imapa isetshenziswa njengawo wonke amabhetshu. Imapa ephambili langemuva zivunulwa ziphambane ukuze zisithe umzimba wangaphansi.
Umsinsi – yisidwaba sesifazana esithungwa ngamalembu amnyama, besesidalelwa amabuko. Ngemva kokuthungwa sigcotshwa iphehla ukuze sibe buthakathaka. Abanye iminsinsi bayithungela amantiya (okunjengesikopela) ukuze ibukeke. Mdabuko wayo iyimiceco yemidlalweni lemikhosini edinga ukucecelwa.
Ingubhamazwi yisembatho esiyingwabungwabu esiphiwa intandokazi. Iyisibonakaliso sothando lomyeni. Ingubhamazwi ivame ukwenziwa ngesikhumba sempala. Sitshukwa size sivuthwe; besesichachwa sikhitshwa iziqa ngabomo. Ezikhaleni lezo kuthungelwa umsila wensimba. Phezudlwana kwalokho kugabaza kusikwa indingilizana qede ziganjelwe ngozwezwe lukamayelane.
Ngesinye isikhathi kusikwa izikhala ezinjengamabhiza. Nxa sekuthungelwe uzwezwe kubonakala kulesimo sebhiza. Ingubhamazwi yembathwa emidlalweni lasemadilini. Njengoba ibizo layo lisitsho iyahlabekisa. Isiqhama yisembatho sabomama esenziwa ngesigogo semvu. Sisetshenziswa njengazo zonke imvunulo zesigogo. Siyimvunulo eyembathwa emhlane mhlazana kuqanda.
Siphetha ngenempe lamhlanje. Inempe yingubo yembuzi evunulwa yizalukazi. Isigogo siyatshukwa size sivuthwe, besesiphatshulwa impiko ukuze sibukeke. Nxa sesivunulwa, zivunulwa zibembili besezihlanganiswa ngenzwezwe ezithungelwa kuzo. Ngenxa yobukhulu bayo isitha umzimba waphezulu lowangaphansi. Bafundi nansi isiNdebele esingasekhoyo khathesi sifundeni lisiqinise ukuze lani libe ngumgodi wolwazi wezizukulwane ezizayo. Ukungenzi njalo kuyingozi ngoba ulkimi kuyafa lungaphindi lwazakale njalo.
