uMthunywa
Siqala lapho esicine khona kuviki ephelileyo lapho esatshengisa khona imihlobo yezenzukuthi.
Ezinengi izenzukuthi ezilelunga elilodwa ziba lonkamisa omude ekubizweni kwazo.
Izibonelo: bhe! Ja! nke!
Ekubizeni isenzukuthi kuba lokudonseka phakathi kwelunga elandulela elokugcina.
Isibonelo: bha: kla, di: nsi, gembeleke-qe.
Isenzukuthi singasetshenziswa ekwakheni amabizo athize ngokusiphindaphinda bese sisiba yisiqu sebizo esiphindiweyo: Izibonelo: ububhuklubhuklu, amadluladlulane, amakhathakhatha.
Isenzukuthi singasebenza lesandiso.
Izibonelo: dinsi – phansi, bhuxe – phakathi, ntshobe – phakathi, wolokohlo – phansi.
Kusenzukuthi singenza izenzo ngokujobelela – dephu – dephuna, hlephu – hlephuna, sika – sikaza.
Singasetshenziso ukuchaza ukunyakaza kwento: Izibonelo; Into esindayo: khutshukhutshu, gudlugudlu. Isitimela sathi khutshukhutshu sase sisula esititshini.
Into elula: ntinini. Wathi ntinini ebaleka esiyaphandle.
Sichaza imisindo: bhamu, gxumu, gcwili.
Singasiphindaphinda isenzukuthi lapho sikhuluma. Izibonelo: gi -gi -gi,–gwaqa-gwaqa. Geqe-geqe.
Sichaza ukuwa kwento: bhakla, khalakatha. Sichaza imibala: bhuqe (okumnyama), gebhu (okubomvu).
Sichaza ukuhlela, ukuma, ukulala –dekle, ja, vosho, mpo.
Sichaza ukutshaya Izibonelo: wa, bhuklu, xhimfi.
Sichaza ukungena loba ukuphuma kwento: shiqe, nyomu, moncu.
Sichaza ukuthatha lokubeka: qithi, hlwi, dinsi njalonjalo.