uMthunywa
Siyini isenzukuthi? Isenzukuthi ligama elingufuzelamsindo elisetshenziswa likhanyise isilandiso, isichasiso.
Mayelana lesimo. Lombala lomsindo kanye lokwenza. Isenzukuthi siphelele, asisetshenziswa lezivumelwano kodwa singandulelwa u-thi olezivumelwano ezehlukeneyo.
Isakhiwo: Imihlobo yesenzukuthi
Isenzukuthi singasihlela ngenani lamalunga loba izinhlamvu zaso kanje: Esilunga linye: bhu, nsi, nke. Esilamalunga amabili: foco, thutshu. Esilamalunga amathathu: ntinini, dididi. Esilamahlamvu amane: gelekeqe, golokoqo, bhohlololo. Esilamalunga amahlanu: gumbulukuqu, gembelekeqe.
Qaphela: Izenzukuthi ezilamalunga amabili kusiya kwezilamalunga amahlanu unkamisa osetshenzisiweyo uyaphindwa.
Isenzukuthi singakhiwa sisuselwa esenzweni ngokujobelela u-yani. Isibonelo: bamba + yani – bambayani, bona + yani – boniyani, funda + yani – fundiyani. Qaphela njalo ukuthi unkamisa wokucina wesenzo uphenduka u-i. Singakhiwa ngokuguqula unkamisa wesenzo osekucineni abe ngu (-i-) loba –iyani.
Izibonelo: cwila – cwili, cima – cimi, hamba – hambiyani.
Singakhiwa ngokususa ilunga loba amalunga okucina esenzo: qhamuka – qhamu, hlephuka – hlephu, sithela sithe, sika – siki.
Ukusetshenziswa kwesenzukuthi sizimele sodwa. Singasihlela ngobunengi bamalunga kanye lephimbo laso kulimi lwesiZulu: eliphezulu, eliphansi, elehlayo, elenyukayo kanye lelenyukayo. Izibonelo: bhu, bhakla, ntinini, gembelekeqe.