uMthunywa
Siyini isenzo ngohlelo lweSiNdebele?
Isenzo ngumhlobo wamagama amanengi esiNdebeleni esiwabiza ngokuthi yizenzo. Ngamafitshane isenzo ligama elikhomba ukwenza. Asikhangeleni izibonelo ezilandelayo: Umfana uyahamba. Inkomo idla utshani. Abantwana balambile. Umama lo uhluphekile. Bona bayakhuluma.
Kumitsho engaphezulu amagama alandelayo: uyahamba, idla, balambile, uhluphekile bayakhuluma ngamagama achaza okwenziwa yinhloko yomutsho. Yizo izenzo-ke lezi.
Nanzelela ukuthi inhloko yomutsho le ingaba libizo njengokuthi “umfana”, “inkomo”, “abantwana”, “umama”, kumbe isabizwana njengokuthi “bona”.
Imihlobo yezenzo – Kukhona imihlobo emithathu yesenzo: 1. Izenzo eziqalisa ngongwaqa 2. Izenzo eziqalisa ngonkamisa 3 Izenzo ezingacini ngonkamisa – a.
Izenzo eziqalisa ngongwaqa. Lezi zenzo sizehlukanisa kathathu kanje:
1. Ezilelunga elilodwa: Izibonelo: dla, fa, pha, ma.
2. Ezilamalunga amabili: Izibonelo: hamba, dlala, senga, thoba, thula.
3. Ezilamalunga angaphezu kwamabili: khuluma, danisa, khothama, qaphelisa, qaphelisisa, thethelela.
Izenzo eziqalisa ngonkamisa: 1, Izenzo ezilamalunga amabili: Izibonelo: osa, eba, ona, onga, ondla.
2. Izenzo ezilamalunga angaphezu kwamabili: Izibonelo: elusa, ebula, ethesa.
Izenzo ezingacini ngonkamisa – a.
Kuleziqu zezenzo ezintathu ezingacini ngonkamisa –a. Nanzi lezo ziqu: 1. –thi 2. – tsho 3. – azi.