uMthunywa
Ibizo liyaqhutshwa
KUVIKI ephelileyo sichaze ibizo sisithi ligama lento esingayibona ngamehlo siyibambe ngesandla loba singeke siyibone kumbe siyibambe kodwa esaziyo ukuba ikhona. Siphe izibonelo ezinjengalezi ezilandelayo ukusekela ingcazelo le: umuntu, abantwana, ugwalo, umoya, uthando, izifo, uTshangane, uMeli njalonjalo.
Isakhiwo sebizo
Lakhiwa njani ibizo? Ukuze sibone kuhle lokhu asikhangeleni ukuthi kuyini okudala umehluko phakathi kwamabizo alandelayo ngamabili: umuntu – abantu, isitsha – izitsha, udokotela – odokotela, isihlahla – izihlahla, ibhola – amabhola, uluthi – izinti. Amabizo la sinanzelela ukuthi alakho ukufanana kanye lokwehlukana: umuntu — abantu.
Kusibonelo esingaphezulu, umuntu – abantu, ingxenye yokuqala yebizo kayifanani: umu- lo aba-. Le ingxenye yokuqala engafananiyo nxa ibizo liguqulelwa ebunengini sithi yisiqalo, umu- aba-. Nxa sinanzelela sizabona ukuthi ingxenye yesibili u-ntu iyafanana. Ngenye indlela yingxenye engaguqukiyo nxa ibizo lisiwa ebunengini. Le ingxenye siyibiza sithi yisiqu.
Ngamafitshane ibizo lakhiwe ngengxenye ezimbili, isiqalo sona esiguqukayo nxa ibizo lisiwa ebunengini lesiqu esingaguqukiyo ebunyeni lebunengini. Amabizo amanengi alandela ingcazelo yebizo ephiwe ngaphezulu, kodwa hatshi wonke wonke. Akhona angaguqukiyo ukuya ebunengini – aphika esebunyeni.
Izibonelo: umoya, uthando, inzondo.
Umoya lo ovunguza phandle uhlala ungumoya; kawulabo ubunengi, kodwa kwesinye isikhathi abantu babethi imimoya besitsho imimoya emibi engaba ngaphakathi komuntu kumbe abantu. Kunsuku ezilandelayo sizahlolisisa izigaba zamabizo.
