
uMthunywa

NguNkosilathi Sibanda loLangelihle Moyo
BAQINISILE abadala nxa bethi ukutshelwa yikuncitshwa, ngoba obengekho eMhlahlandlela ngoMgqibelo esikhumbuzweni senkosi uMzilikazi, ukhuthile kakhulu.
Bekungabizwa ozwayo, kuvunulwe okwesiko, isizwe samaNdebele sigqugquzela isiko laso kukhunjulwa inkosi uMzilikazi, eyakhothama mhlaka 9 Mpandula ngo 1868.
Ngokunjalo umbuthano wesikhumbuzo lo uqhutshwe ngelanga elifanayo njalo ubeyitshengiselo sokuthi ngempela amaNdebele ayazigqaja ngesiko langemvelaphi yawo.
Abaqoqi besikhumbuso lesi bathe abakaze bakubone ukugcwalwa kukaMthwakazi ngendlela eyabonakala ngoMgqibelo.
Amanina lamantombazane akhethe ukuvunula okwesiko, kwathi insizwa, obaba lamakhehla lawo ebegaxe amabhetshu kwangathi yisikhathi amaNdebele esaphila lamakhosi awo, kudliwa ngoludala.
Bekukuhle impela.
Kusikhumbuzo lesi inyama iphekwe ngomhluzi wenye, kudliwe izisu zasala zibomvu, okokuthi akula ophume eMhlahlandlela ekhala ngendlala.
Ukudla kwesiNtu okutshiyeneyo bekukhona. Lo lalo ubekhetha akufunayo.
Isifundo esibalulekileyo ebesikhona bekuyikukaqathekisa amasiko lokwazi kakhulu izithakazelo zamakhosi.

Amaqembu ezomgido wesiNtu
Imbongi ezahlukeneyo zibabaze uMzilikazi lazo zonke izizukulwana zakoKhumalo, kwavela ukuthi abantu abakhohlwanga lapho abavela khona.
Imbongi ezijabulise uzulu ngokuhaya izithakazelo zenkosi bekungu-Albert Nyathi, uObert Dube loHlangabeza Khumalo.
Imbongi lezi zifundise abantu ukuba izibongo zenkosi kazipheli, ngeke uzihaye uze uziqede du.
Lazo imbongi zifundiswe ukuthi imbongi yenkosi igiya ngomlomo kuphela, akumelanga yeqayeqe.
Kube yimfundiso futhi ukuthi nxa kungenwa lapho okulele khona inkosi uMzilikazi, kuyakhitshwa izicathulo njalo akuwiswa lutho phakathi akudojwa lutho futhi.
Leli lisiko okumele lihlonitshwe ngokutsho kwabadala abakade bekhuthaza uzulu ngamasiko amaNdebele.
Bekukhona lamaqula ebutho enkosi amabili abizwa ngokuthi yiNqama leNkwali. Ibutho leNqama ligoqela inengi elihlala eMzansi, besokusithi eleNkwali ngelilapha koBulawayo.
Bekunxuswe labanye ababevela ebukhosini esabelweni seLimpopo, abeSekhukhune, lenduna zomdabu zakuleli ezitshiyeneyo ezigoqela induna uMathema, uMathupula, uDakamela lenduna uMatshazi. Induna uMathema ukhulume emele izinduna wathi amaNdebele kuqakathekile ukuthi alondoloze isiNtu lamasiko.
“Kumele sizigqaje, siziphakamise ngalokhu esiyikho. Abantu bangathatheki ngezinto zemalayinini ngoba nxa lingaginywa ngamanye amasiko kunzima ukuthi lize liphume eziswini zabo,” kutsho induna uMathema.
Amaqembu ezomgido wesiNtu lawo ebekhona ejabulisa umphakathi. Kuhlatshelwe ingoma zomdabu kuphela. Phakathi kwamaqembu la bekulaMatshitshi eMhlahlandlela leNtombi zikaJama.
Njengenjwayelo kumbuthano wamaNdebele, utshwala besiNtu bebukhona. Babuthole bugayiwe, buvuthiwe.