uMthunywa
Singakangeni ekuhleleni amabizonto ake sikhangele ingxenye yokucina yamabizomuntu ebesifunda ngawo kuviki edluleyo.
Ukwakha amabizomuntu ezenzweni eziyimpambosi: Izibonelo – izenzo eziyimpambosi: thandwa, botshwa. Amabizomuntu – kumpambosi thandwa ibizomuntu ebunyeni > isithandwa, ebunengini > izithandwa. Kumpambosi (botshwa) ibizomuntu ebunyeni > isibotshwa, ebunengini > izibotshwa. (a) Nxa sisakha amabizomuntu ezenzweni eziyimpambosi, siqala ngesiqalo sebizo esivumayo. Isibonelo: thandwa – isithandwa, thandwa – izithandwa.
(b) Nanzelela ukuthi akhona amabizomuntu akhiwa ezenzweni kodwa ngonkamisa u – i. Isibonelo: Kusiqu sesenzo phoxa ibizomuntu ebunyeni > isiphoxo, ebunengini > iziphoxo. Kubizo isiphoxo isiqalo sebizo esivumayo ngu – isi-. Sisuse unkamisa u-a osekucineni sicine ngo – o.
(c) Siqale ngo isi- ubunye, izi- ubunengi besesisusa unkamisa wokucina u –a wesenzo sajobelela u o – phoxa > isiphoxo > isi + phox(a) endaweni ka (-a) sajobelela unkamisa u – o.
Amabizonto: Funda umutsho olandelayo: Uhambo lwakhe lubeluhle. Nxa sihlola umutsho lo, igama elithi uhambo libizo. Ibizo leli likhomba ulutho nje njalo lakhelwe esenzweni. Mabizonto ngamabizo akhelwa esenzweni kanti-ke amanye akhelwa kwezinye izincezu zenkulumo.
Ukwakhiwa kwamabizonto: Zinengi indlela zokuwakha. Nanzi ezijayelekileyo.
Angakhiwa ezenzweni ngokususa unkamisa wokucina wesenzo, esikhundleni sakhe sijobele u – o, sibe sesiqalisa ngesiqalo sebizo esifaneleyo: hamba > uhambo, hleka > uhleko, bopha > isibopho.
