uMthunywa
P Mpofu
IMBONGI lapha ikhuluma ngensuku zezolo (ezakudala) esezedlulayo. Imbongi iloba nje ikhangele umuntu oseluphele esedlule kubutsha bakhe. Lo umuntu imbongi emkhangeleyo sedlule kubanga lobutsha lona elibutshelezi. Uselemixhele ngoba nanku usemxhiliba okutsho ukuthi inyama sezilenga.
“Ngibuka wen’osumxhiliba ngemixhele.” Lokhu kubangelwa yimigwaqo lumuntu ayeqayo empilweni lumuntu.
Zinengi izinto ezenziwayo empilweni umuntu nxa esemutsha. Umuntu uyasebenza gadalala njalo ahambe imango emide nxa esesemutsha kodwa konke lokhu kuyaphela ngokuluphala komuntu.
Yikho imbongi iqhubeka imbuka lomuntu oseluphele ithi, “Ngibuka wen’osumaklewuklewu, /Ngemidwayidw’emide eyadwetshwadwetshwa /Ngokuklalukela uZulu.”
Useluphele lumuntu, sokukhanya yonke imizila yamanxeba ayithola kudala empini zezolo esilwa evikela uZulu kuzitha zakhe.
Nxa umuntu eseluphele izibonakaliso zamanxeba abalawo kudala ayakhanya, yikho nje sekukhulunywa ngedwayidwa eyadwetshwadwetshwa ngokuklalukela uZulu.
Impunga icela lelikhehla eseliluphele ukuthi kalikhulume lilandise indaba yalo yena uthiye indlebe okutsho ukuthi ulalelisile nxa likhuluma lelixhegu.
“Tshono mpung’endala, ngithiy’indlebe.” Imbongi iyalikhuthaza ixhegu leli ukuthi kalikhume lize likhale.
“Tshono, nsizwa endala zize zihlengezele, Tshon’usatsh’uzeyetshona.”
Imbongi ithi ikhehla leli kalikhule lize zihlengezele inyembezi lize liye ekufeni kwalo.
Imbongi ikhuthaza ixhegu leli ukuthi kalichathekele yena indatshana elilazo ukwenzela ukuthi lanxa seledlule kulumhlaba usapho izizalwane zalo phela lusale luncinda iminwe.
Njengoba imbongi iyabe ibhale phansi kutsho ukuthi usapho olusalayo luzasala lufunda luzwe indaba zakudala ezavela kulelo xhegu kuleyo mibhalo eyabe ilotshwe yiyo imbongi.
Imbongi kayifuni ukuthi ixhegu leli eselimxhiliba life lendaba ezimnandi okumele zaziwe yisizukulwane esizayo.
Kuqakathekile ukugcina imbali ngokuyiloba phansi. Iyaphambili imbongi isitshela ukuthi insizwa zezolo zedlula ngodlwangu okutsho ukuthi zedlula ngokubulawa.
Zedlula ngokuphangisa lezo nsizwa njengamazolo wona angaphuziyo ukunyamalala ngokuphakama kwelanga.
Kuthiwa zawa zakhithika izinsizwa zezolo okutsho ukuthi zafela empini eyayinzima.
Ngokufa kwamajaha ezolo lensuku zezolo ezinhle lazo zaphela. Sikuzwile esihlokweni sethu kuthiwa, “Zasobel’ezinhle”.
Zinsuku ezazizinhle zimnandi kodwa ngokuwa kwamajaha lezo nsuku ezimnandi zedlula. Akula buhle ekufeni kwabantu.
Iyabuza imbongi ngemibuzo engadingimpendulo ithi: “Yin’eyayisuthis’uZulu? Yin’eyayipheth’uZulu? Yin’eyayicebis’uZulu? Yin’eyangikhumul’la? Zinsith’ezazisith’ompofu.
Kuyavela sobala ukuthi uZulu wayesuthiswa zinkomo zona ezazisithe ompofu. Inkomo zazisithe ompofu ngokuvala ubuyanga babo.
Labo abangaziyo insitha libizo lokuhlonipha elitsho inkomo.
EsiNtwini abantu babeziqakathekisa kakhulu inkomo yikho nje imbongi isivezela ukuthi zinkomo ezazisuthisa uZulu.
Zinkomo ezaziphethe uZulu. Zinkomo ezazinothise uZulu. Ukuceba yikunotha. Liyatsho ixhegu ukuthi yinyama yenkomo eyalikhumula amazinyo ngoba yayidliwa kakhulu.
Kazisekho inkomo eziyizo ezazihlomisa uZulu. Sizwa lokhu kumibuzo ebuzwa yimbongi: “Ikuph’imihlamb’emihle lamhla? Ikuph’imqeg’emihle lamhla?” Zonke inkomo lemiqegu akusekho, sekwaqedwa yindlala ngoba kuthiwa adla amanqe ezulu.
Ukubhadla kwelanga lokhu kutshengisa ukuthi kwakungela zulu kwatsha konke kwasweleka utshani inkomo zafa ngobunengi zadliwa ngamanqe ezulu.
