uMthunywa
NGITHEMBA lisakhumbula bafundi ukuthi sathi ehlelweni lwesiNdebele akhona amagama abizwa athiwe yizikhanyiso. Sithintile ngezikhanyiso lezi ngesikhathi sihlela isandiso. Sathi isandiso ngomunye umhlobo wesikhanyiso. Kungani satsho njalo?
Amagama la aphiwa lelobizo ngoba asitshela ngcono ngesenzo esithile. Isenzukuthi, njengazo zonke izikhanyiso, siyandisa lokho okutshiwo yisenzo njalo sandise ukusetshenziswa silandela igama elithi ukuthi.
Isibonelo: Uthe lothu esizwa umntwana ehlaba umkhosi. Umfana wawa esihlahleni wathi dinsi phansi.
Njeongoba libona bafundi, igama lothu kumutsho wokuqala kuzibonelo lezi lisitshela ngcono ngokusukuma lwalo ozwe umntwana ehlaba umkhosi.
Ngendlela efananayo igama dinsi lisitshela ngcono ngokuwa komfana. Zinengi indlela zokwahlukanisa izenzukuthi. Ezinye zazo yilezi:
1. Eziphathelane lokuwa: genqu, khithi, wohlo, khilikithi, wolokohlo, dinsi, takla, qithi. Bengakalambi babona umganu wenyama qithi phambi kwabo. Ngathi ngiseguswini ngezwa wolokohlo inkalakatha yogatsha luwiswa ngumoya.
2. Eziphathelene lomlilo: bhe, langu, citshi, qhamu, bu. Basuke lapha ilanga litshisa bhe kodwa bayafika eGoli kuqanda mo.
3. Ngenxa yokuthi bekungelamoya omkhulu umlilo uphonguthi citshi ungatshisi isibanga esikhulu.
4. Eziphathelene lemibala: gebhu, tshu, tshoko, nke, bhuqe, qhwa. Umakoti ubegqoke isigqoko esimhlophe nke. Entwasa amahlamvu ezihlahla aqalisa ukuba luhlaza tshoko.
