Uncategorized

Tjibuya ndife! Ufa sibili

04 Jan, 2018 - 01:01 0 Views

uMthunywa

Tina Lobs buhegwedu Dube
Kana moyo awutotengwa. Limwe hhuba unokutungamila kusakalulwama. Uhaka ukahaya kuti kwagala kwakwanda nayipi zila udza uba mumano awaba muwali. Uwana woti dzenetshene. Banjinji bakazwipila mumano anotjenamisa kakale anolema bekakatila butjilo gwabo mugodi lelufu ene bedza befa sibili banhu benobatshila bebavukidza uwana kwabakumbu kene wawusingagale moyo kuti nhomwe watisiya ape ubona latjivukidziwa kwatilikiwa swazi lontjetjeni nobvuma koga. Bamwe banobe batjitshila mapango enkuwhunu kene ontshapo kuti kube patjena kube  hapa kulele nhu wakatongo tshamba muna inohango. Tjibuya ndife! Nhu ezwipila palalana nebutjilo gugwe koba kwatatjini? Unoba agwadziwa kungapani?Agwadzisiwa nani? Kugwigwani? Ehlani kene akon’wa tani?

Banhu banjisa banotola butjilo gwabo nezwinhu zwitukununu. Banjinji kulibetjilume banoba begwa nebakadzi babo.

Mzwakhe Mbuli wakabhuzwa akati “Balume banobulayilani bakadzi babo nebakadzi  banobulayilani balume babo, bulayana kongina poni ape ludo gwapela.” N’handulo towhoyiwana poni ngono ngobe akuna wakafa akamuka tiwumbhuzwe kuti wakabulayigwani ngoba bakambulaya aangatibudze malebeswa. Unonga wakabulayiwa pana wakazwibulaya. Dzene iye emusika kwehhuba lin’ompela koga akatongo zuwa kuti kwakakwatatjini tikatongowhisisa kuwunli tisola patinosola ekonda zwe.

Tjinodziyidza kozwibulaya banhu bapenyu kusala zwikubetshe zwetjinga zwakagwala. Nhu akuzotongoyi ngaafe kene akwegula kene agwala kungapani koga kumwe kowhisa zogwadza, kwawunowana mwana unamakole apasi kwemakumi matatu kene mana ezwibulaya ezwibulayila nkadzi nentha yokuti kuna pabasawhisisana. Whuhaya mano. Leba tjinokudziyidza bamwe bakupe mano. BaKalanga bakaziba ntolo bakati “mano malayan’wa, masimba ndoga wakadla zwakaloyewa”. Nakale bamwe bakadla zwakaloyewa bakafa. Befa basabulayiwa koga bezwibulaya bezwipila beti “Ndahema, tjibuya ndife ndipalalane nezwehango kene nebanhu ibaba.” Koba kwaba butjilo gwazanisika. Tjolemela bakule bapedlo betamba natjo. Banabutjilo banoguzanisa, basinago beguhaka beguhaya.

Butjilo kwagala nemapatapata anowila basina zwinyala.

Tjinodziyidza pazwinhu zweludo tjinhu tjitukununu. Nkadzi kene nlume tjinhu tjisingatengwe. Bubili gwazwo zwinhu izwezwi zwihhele awungazwipedze kene woda. Ungada kene diwa ukadza ukawila pasi, usina tjawadusa musamba.

Tjinohakika kukuli ulinlomo koga unoziba kuti “ndakuda zwangu” unoba akudabo ebvuma eti “ndakudabo” uba wapedza kunotobela unobona saku moba mabvumilana. Umwe ndewunobva abvuma usanhu ukalipedza ilo linoti “ndakuda”, ubonabo nosekelela neposa bhato netjawunoba wakambaligwa. Koba kuleba kuti bhatazo mwana wetjilume mbili ndakupa. Kana matemba anoteyewa, nobonabo kuti kunhu kwakayibva kale whoku tjakandilizana wudla. Utola umonjela upalalana nehhoba. Ape kwalema ngatizwidiyeni  kuti “tjibuya ndiwane umwe panakuti tjibuya ndibulaye.”

Tjibuya ndife ngayipele muBaKalanga bedzimwe njudzi hhabeyihaka ngabasale nayo. Iswi ngatiti “tjibuya ndidiye tjiKalanga, tjibuya ndikwale tjiKalanga tjibuya ndimbe tjiKalanga, tjibuya ndizibgwe sonKalanga, bala whuda, ungapedzisabo”. Tidze tihangane kakale ngatigaleni nekunyalala, musale.

-Kalanga Language and Cultural Development Association
[email protected]

Share This:

Sponsored Links