uMthunywa
EKADENI indoda yayisaziwa ngenkomo zayo kuthi abesifazana babebonakala ngokulima. Lokhu kwakuqakathekile kakhulu empilweni yikho nje kwakuthi nxa indoda isifile iyebekwa esibayeni sayo kuthi owesifazana ayebekwa ngemuva kwesiphala.
Lakulezinsuku emakhaya umkhuba lo usasebenza loba nje inengi labantu selalahla ezamasiko. Kwakunjalo endulo bakwethu kubuswa kudelwa. Ngalokhu kwakukhona imikhuba etshiyeneyo mayelana lezilimo okwakufanele ukuthi yenziwe ukuze zingaze zaphazamiseka.
Imikhuba le yayisenziwa kungakhathalekile ukuthi umuntu uvubele ngayiphi indlela inhlanyelo yakhe. Lakulezinsuku basasekhona abasakwazi lokhu njalo abakwenzayo.
Amazambane njengoba kwakusaziwa ukuthi ayethanda ukuhlanyelwa yizalukazi ngakho ayelomkhuba wawo ayewenzelwa ukuze angaze aba ngamabhubhu. Khona ngokomkhuba umuntu osasemutsha wayengavunyelwa ukungena ensimini elinywe amazambane. Lokhu kwakungenxa yokuthi kukholelwa ukuthi kungenzeka abe embathe ingubo ngalobobusuku ngakho amazambane kukholelwa ukuthi ayakusola lokhu.
Ekusoleni kwawo kukholelwa ukuthi nxa engakavuthwa aba ngamabhubhu. Kodwa nje nxa esevuthiwe akukhathalekile ukuthi ngubani ongangena emasimini lapho alinywe khona.
Kwakuthi nxa owesilisa kumbe owesifazana osasemutsha engena emasimini alinywe amazambane acuphe inhlabathi ekulawo masimu ayikhafulele qede ayihaze phezulu kwawo. Kuzathi njalo esephakathi laphakathi kwaleyo nsimu ayicuphe njalo ayihaze abuye aphinde njalo nxa esesekucineni kwayo. Ngemva kokwenza lelizaba umkhuba lo uzabe usuphelile.
Indumba zona umkhuba wazo wenziwa nxa sezivuthiwe ngesikhathi umuntu ezidla. Ngokwesiko kukholelwa ukuthi indumba ungazihluba ngomlomo kudala ukuthi ezisele emasimini zihlaselwe yizibungu zibole. Ngalokhu kwakuthi nxa zidliwa kukhuthazwe ukuthi zihlutshwe ngezandla.
Inyawuthi kanye lamabele lakho kulemikhuba yakho elandelwayo ikakhulu ngesikhathi kulinywa. Okokuqala akuvunyelwa ukuthi ensimini elenyawuthi kumbe amabele umuntu ahambe ekhuluma. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuba kuyabiza ubudli obuzinyoni.
Kusenjalo inyoni lazo kuthiwa kufanele ukuthi zixotshwe ngokutshaya izandla lokhwelo hatshi ukukhuluma okufana lokumemeza. Lokhu kungenxa yokuthi kuthiwa ukukhuluma kuyazibiza kakhulu ngoba phela akuvamanga ukuthi inyoni zihlale egangeni lapha okungelabantu khona kodwa zitholakala endaweni okulabantu khona. Ngalokhu ungakhuluma zizabuya ngamandla ngoba sezizwile ukuthi kulabantu kuleyo ndawo.
Okunye njalo izilimo lezi akufanelanga ukuthi uzibambe izihloko zazo ngesikhathi zingakavuthwa ngoba kukholelwa ukuthi zizabola kumbe zihlaselwe yizibungu.
Kwakuthi nxa sezihlaselwe yizibungu kuthathwe ezinye zezibungu lezi qede kubaswe umlilo phakathi laphakathi kwensimu qede kufakwe udengezi eziko kukhazingwe izibungu lezi zitshe ziphele. Ngokwenza lokhu izibungu ezihlasela izilimo zizahle ziphele.
Ukukhanzingwa kwezibungu lokhu kuvame ukwenziwa ngabantwana abancane kumbe isalukazi esingasayi ngitsho lasemazibukweni. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuba kungenziwa ngumuntu omutsha izibungu zizakwanda ngoba kungenzeka akwenze enambithe isithelo sevini.
Intanga lazo zilayo imikhuba yazo eyayilandelwa endulo ngenjongo yokuthi zihlanze kakhulu. Okokuqala ngokomkhuba akufanelanga ukuthi abantwana abancane kumbe abantu abathetheyo beqe intanga. Lokhu kungenxa yokuthi kukholelwa ukuthi bengakwenza lokhu kazisoze zihlanze njalo abantwabazo bazabola.
Ngalokhu bakwethu minengi imikhuba ephathelane lezokulima njalo ngesikhathi isalandelwa abantu babeyitshaya inala kube ngokunye.
* * * * *
Mlobi ngiyabonga umsebenzi owenzileyo ngokuchaza ukuthi abaphansi baphunyuzwa njani ngakho isicelo sami yikuthi ungichasisele ukuthi ngingenza kanjani ukuze ngiphumule ukuphupha ngihamba ngemota ngoba ngiphupha njalo nsukuzonke. — Ntombizodwa Mpala, Lupane.
Siyabonga umsebenzi wakho osenzela wona ngakho sithi qhubekela phambili. Ngicela ungichazele ukuthi ngingenza kanjani ngoba abantwabami ababili abancane balala bekhuluma angathi bayalwa kuze kuyekusa. Isimanga yikuthi bayabe beqamba amabizo abantu engingabaziyo ngapho bekhala. Ngincede mlobi sengiswele ukuthi ngingenza njani. — Silindokuhle Khanye, Silalatshani.
Mlobi ngithemba uphilile. Isicelo sami yikuthi ungichazele ukuthi ngingenza kanjani ukuze ngiqinise umuzi wami. Ngingowesifazana oleminyaka engu-25 njalo ngendile kodwa umkami uthe ngiyaqanda kangimjabulisi. — Sethulelo Ngwenya, Njube, Bulawayo.
