uMthunywa
UXOLO bafundi. Lizananzelela ukuthi kumaviki amabili adluleyo beseqe izihloko zohlelo ezithile sayawela kusibanjalo, lokho bekubangelwe yisicelo sabanye abebethe bacela ukuchasiselwa ngesibanjalo. Lamhlanje-ke silitholile ithuba lokubuyela emuva njalo kumihlobo yamabizo njengoba sasihlela isinciphiso.
Kuyini isikhuliso? Nxa sifuna ukutshengisa ubukhulu bolutho obubabazekayo sisebenzisa igama elithiwa yisikhuliso.
Izibonelo: Kubizo unyawo, isikhuliso – ngunyawokazi; kubizo intaba isikhuliso ngu – intabakazi; ku – indlu isikhuliso ngu – indlukazi.
Sakhiwa njani isikhuliso? Isikhuliso sakhiwa emabizweni ngokujobelela u-kazi. Isibonelo: unyawo + kazi > unyawokazi. Izwe + kazi > izwekazi.
Kuyini amabizombaxa? Loluhlobo lwamabizo yilolu olwakhiwa ngokuhlanganisa incezu zenkulumo ezimbili kumbe ezingaphezu kwezimbili zenziwe igama elilodwa. Izibonelo: silakho ukuhlanganisa ibizo lebizo sithole ibizombaxa kanje: umnini + isibaya > umninisibaya. Ibizo + isabizwana kanje: intombi + zodwa > uNtombizodwa.
Ibizo + isiphawulo – intombi + khulu > uNtombinkulu. Ibizo + isibaluli – intaba + mhlophe > intabamhlophe. Ibizo + ubumnini > umuzi + kayise > umuzikayise.
Ukwakhiwa kwamabizombaxa
Umnini + (i) sibaya > umninisibaya. Unkamisa (i) wokuqala webizo isibaya uyalahlwa ngoba esiNdebeleni onkamisa abalandelani.
UNtombizonke – ntombi + zonke > u + (i) ntombi +zonke – uNtombi + zonke . uNtombizonke. U- n kantombi uguquka abelibala elikhulu ngoba uNtombizonke libizoqho.