Impambosi yokwenziwa iyaqhutshwa

07 Jun, 2018 - 00:06 0 Views

uMthunywa

LAMHLANJE siphetha isifundo sethu sempambosi yokwenziwa ngokuhlolisisa ukwakhiwa kwayo ngokulwangisa. Ake sihlolisise izenzo ezilandelayo: gebha – gejwa, thapha – thatshwa, khuba –khutshwa, luma – lunywa, bumba –bunjwa, kopa – kotshwa.

Lapha sinanzelela ukuthi uma isenzo silondebembili elungeni lokucina njengo /luma/, lowo ndebembili uyaguquka abe ngulwangeni anduba sijobelele u- wa. Undebembili /m/ oselungeni lokucina kusenzo /luma/ uguquka abengulwangeni /ny-/ besesijobelela u-wa. Sithole impambosi yokwenziwa u/lunywa/.

Nansi inguquko ebakhona kwezinye izenzo: bh njengakugebha uguquka abe ngu – j. bh >j, p > tsh, ph > tsh, b njengaku khuba uguquka abengu tsh. b > tsh, b > tsh, mb > nj.

Kwesinye isikhathi kungenzeka ukuthi kuguquke ondebembili abangekho elungeni lokucina babengolwangeni, njengokuthi: lumela – lunjelwa, vubela – vutshelwa, bumbela – bunjelwa, cuphela – cutshelwa, hambisa – hanjiswa.

Yini ukulwangisa? Ukulwangisa yikuguquka kwabondebembili besiba ngolwangeni. Sesiphutshile ukufunda ngempambosi yokwenziwa kakula mgoqo osivalela ukuthi siqhubeke sifune ngempambosi yokwenzana.
Impambosi yokwenzana siyibona ngesijobelelo u – ana. Nanzi izibonelo: hleka –hlekana, anga – angana, thatha – thathana, esaba – esabana. Nanzi ezinye izibonelo ngemitsho: Umfana lo lenkazana le bangana njalonje. Inkunzi lezi ziyesabana.

Isijobelelo sokulandula sempambosi yokwenzana ngu – ani. Abantu laba kabahlekani ukwehluleka kwabo.

Share This:

Sponsored Links