uMthunywa
Kuloba uCornelius Luphahla
IMVAMA yikuthi ekadeni kwakuthi zonke izihlahla ezihlanyelwa egumeni kube lesizatho thile sokuhlanyelwa kwaso.
Ezinye zezihlahla lezi zazingezokudla kuthi ezinye zibe ngezokuqinisa umuzi kumbe umniniso.
Phela kwakuthi kungaze kube lomoya njalo isihlahla esihlanyelwe egumeni kumbe noma umuzi uthe usakhiwa sivele sikhona kwakungavamanga ukuthi siwe. Ukuwa kwaso kwakuyabe kuchaza okukhulu okudinga ukuthi indoda ithwale induku.
Limqoka leli ngoba ungezwa umantengwane ekhala kanye lomadodola ngeke uthandabuze ukuthi kusehlobo njalo kuyasa. Kunjalo nje insingizi ivele ihlola izulu okuchaza ukuba luyagcwaliseka ukholo lwaboMandulo.
Loba nje kulezinsuku sebengaseqi isandla abakwaziyo ukuthi izihlahla lezi zazilomsebenzi omkhulu, ngeqiniso selidumela emansumpeni, ilanga selisiyatshona koMthwakazi ngoba sokuvame ingqukumbana nje kwezamasiko.
Kulezinsuku intsha ikholwa ukuthi isihlala kasilamsebenzi njalo osisebenzisayo ngumkhunkuli. Kambe ngabe kunjalo pho isizwe sasingakhiwa njani endulo njengoba kwakusebenza zona izihlahla lezi.
Khumbula ukuthi kulezinye njalo izihlahla ezazingahlanyelwa egumeni njalo zingabaswa. Izihlahla lezi zigoqela umphafa, ibhanda, isihaqa, kanye lezinye njalo izihlahla engigeke ngazibetha ngamagama. Ukungavunyelwa kwezihlahla lezi yikuthi umphafa usetshenziswa ngabantu abanengi ukufakwa ethuneni lomuntu ngakho singaba ekhaya sidonsa ukufa. Ibhanda lona kalihlanyelwa ngoba kukholelwa ukuthi liyachitha umuzi. Okunye njalo lezizihlahla kazibaswa ngenxa yesizatho esifanayo. Isihaqa sona kasihlanyelwa ekhaya ngoba phela singumuthi ngakho umuthi osekhaya kukholelwa ukuthi ungaze uzame ukuzelapha ngawo kawusebenzi.
Ngokunjalo izihlahla ezifana lentelezi zaziqakatheke kakhulu egumeni ngoba zilomsebenzi omkhulu. Phela intelezi ingahlanyelwa ekhaya inkosazana kayaze yatshaya loba nje iyabe ithunyelwe imane itshaye esinye isihlahla esiphandle. Yikho phela oMandulo babeyihlanyela ngitsho lasesibayeni ukuze bazivikele.
Kukhona njalo isihlahla esithiwa lithunzi njalo laso sasilomsebenzi omkhulu kakhulu egumeni. Isihlahla lesi kukholelwa ukuthi singaba segumeni abathakathi bathi nxa befika ebusuku babone ithunzi laso kuphela. Isihlahla lesi siyasetshenzwa ngeziphunzi ezimbalwa nje lamanzi olwandle kumbe awesiziba esingacitshiyo. Singasetshenzwa njalo umkhunkuli engangena kuphela emzini lo ebusuku kaphumi ngoba uyabe esebanjwe yisolesisihlahla.
Ungalibali ukuthi kulohlobo lomnhlonhlo olutholakala kakhulu endaweni ezilugwadula. Umnhlonhlo lo uba lameva amakhulu amhlophe njalo kawusondelelwa eduzane. Ngitsho ngoba ungawusondelela kungakhathalekile ukuthi kunini uyagoba wodwa ukuhlabe.
Umnhlonhlo lo wona uqakatheke kakhulu ekulungiseni umuzi njalo balutshwana ababewuhlanyela ngoba ungabonakali lula. Abalawo babewuhlanyela ugqibeleke ungakhanyi. Umuzi olomnhlonhlo lo kawubhodwa ngabasokoci ngoba bamana bahlatshwe kuhle kube yisifo esizambulala.
Lawo phela umhlonhlo lo uhlanganiswa lentelezi kanye lesinye isihlahla engingeke ngasibetha ngegama.
Okwakusenza ukuthi ibe mbalwa imizi elesihlahla lesi yikuthi sivame ukugecwa yinyanga kuphela ngoba umuntu kuzwa siyamhlaba alimale sibili kodwa inyanga imana isiphungaphunge ameva aso athundubale aphele.
Isihlahla somkhemeswana sona sasiqakathekiswa ngesizatho sokuthi sasingesokwelapha olunywe yinyoka. Phela kwakuhlikihlwa ngezithelo zaso eziluhlaza esilondeni salowo olunyiweyo. Ukuhlikihlwa lokho kudala ukuthi amazinyo enyoka le aphume emzimbeni wakhe ngoba siyawadonsa. Yikho phela inengi labantu ikakhulu elalihlala lapho okulezinyoka khona lalihlala lilaso isihlahla lesi.
Kukhona njalo izihlahla ezifana lomdamoyo kanye lezinye njalo izihlahlakazana ezihlanyelwa ngenhloso yokuthamba kumbe ukwelapha uhlobo oluthile. Isihlahlakazana esifana lozudlwana, umbanjana, ubande kanye lezinye njalo engingeke ngizibethe ngamagama zazisebenza ukwelapha umuntu otshaywe ngondofa.
Ungananzelela izihlahla lezi zazihlala zikhona emzini wendodandoda ngoba isazi ukuthi elakusasa kalaziwa kungamana kwenzakale okunye. Kwakunjalo bakaMalandela endulo impi yayivinjwa isasekude.
*** *** ***
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngibhala ngikubonga umsebenzi osenzela wona owokusikhuthaza ngezamasiko ngithi qhubeka usikhuthaza ngoba uyasiphakamisa kakhulu. Okunye njalo ngicela usichazele njengomphakathi ukuthi umuntu ukuze engatshaywa yinkosazana enze njani ngoba abantu sebephela ngayo. — Siphathisiwe Dube, Nkayi.
Siyabonga kakhulu umsebenzi wakho wokusikhumbuza maviki wonke ngezamasiko ngakho ungadeli qhubeka ufundisa uzulu. Ngokunjalo mina ngibonga indlela owachasisa ngayo mayelana lembali yesizwe ukhuluma ngeMfazo Yesibili. Sengisazi ukuthi kuyini iMfazo ngoba leligama lalingihlupha kakhulu kusukela kudala. — Edison Mafu, Lupane.
Indaba zakho ozilobayo ziyangijabulisa ngoba zilotshwe ngolimi olumnandi njalo olunonileyo. Qhubeka usilobela ukuze intsha ifunde ulimi. — Velaphi Khumalo, Pelandaba, Bulawayo.
Qhubeka uloba ngendlela elohlonzi ukuze simunye ulwazi. Umsebenzi wakho uyancomeka sibili kodwa uhlupho yikuthi intsha kayiwutholi ngendlela ngoba kawufiki endaweni zonke zakoMthwakazi. — Khumbulali Zikhali, Gwelutshena Nkayi.
