uMthunywa
ISIZWE lesizwe silamasiko aso njalo amasiko la aqhutshwa ngendlela ezehlukeneyo kusiya ngalesosizwe. Kukhona njalo amasiko aphathelane lomdeni kubuye njalo kube khona imikhuba ephathelane lesizwe kanye lephathelane lomdeni thize.
Konke lokhu noma nje kuvame ukuthi kwehlukane kodwa kuyabe kulokuhambelana okuthile. Ungalibali phela ukuthi noma nje kulenduna eyodwa esigabeni kodwa umdeni munye ngamunye uyabe ulemikhuba kanye lamasiko awo.
Kunjalo-ke lapha siphatha eyamasiko kanye lemikhuba ephathelane lokukhuliswa kwamajaha akoMthwakazi ngesikhathi kusadliwa ngoludala isizwe sisame ngezinyawo. Yiyo-ke imbilaphi esolwa yisilonda kule iviki.
Khumbula ukuthi kwakuthi ngesikhathi umfana esakhula eluse inkomo aze aqwahele. Ekweluseni lapha kwakusiba lengqwele yabo bonke abafana eyayibathuma ukuthi bayeyikhela amanzi ngozipho yona izilalele emthunzini. Phela uzipho lolu kwakubutshani kwakungayisilo lolu oluba eminweni kumbe emazwaneni.
Kwakuthi-ke ekweluseni lapha amajaha athubulane ikhale imfumbatho kuthunqe uthuli. Oyehluliweyo wayethula elatshelwe egangeni lapha angayithi vu ebadaleni ukuthi utshayiwe ngoba wayengawusutha umzaca ngesikhathi ebika lokhu.
Kwakuthi-ke ngesikhathi ijaha selithombile laphekelwa imbiza yokuliqinisa ahlanganiswe-ke amajaha wonke akule indawo asethombile aphekelwe isitshwala lesitshebo kufakwe emeveni. Ukudla lokhu munye ngamunye kwakuthiwa kakudle ngomlomo emeveni la izandla ezigoqile. Phela ameva la kwakuvame ukuthi kube yisanqawe, iwohlo kumbe umsasani.
Luzakhala-ke ukhwelo ezibayeni bedliswa isitshwala lesi kuthi nxa besiyaqeda imilomo isibomvu gebhu igazi ngokuhlatshwa ngameva la. Ngemva kwalokho babethathwa kubizwe okungabafanyana okuncane okungakathombi kuphiwe inswazi zamaphane kuthiwe bakhweleleni bafana.
Bazazithunza-ke inswazi emhlane yala majaha kungabi ndabazalutho. Ekutshayweni lapha amajaha ayengavunyelwa ukuthi abisele ayemane abhense kuphela okukababhemi wakoNkohlo owabonwa ngabantu. Angithi nje kwakusenziwa lokhu ingqwele zizimele laphana zilindele ozathi klwe. Pho ngubani owayengawuvula umlomo njengoba babezazela bonke ukuthi ingqwele lezi ngolonyovu ngokwabo.
Ngemva kwalokho amajaha la azathathwa kudingwe isangoma esikhulu esizabasebenza ngombengo. Singatholakala kuzathiwa kababambe inkunzi bayikhwexule umkhono iphila ukuze kwenziwe umbengo lo. Bengakwenza lokhu izayobayoba-ke inkunzi le umkhono lo uphiwe isangoma lesi ufakwe izanzoco ezilezibungu ezifana lolonyovu kanye lezinye njalo izinyamazana ezifana lolinda.
Lokhu kwakusenzelwa ukuthi amajaha la akhule elezibindi njalo elolaka njengoba nje kudala kwakuphilwa ngempi. Kungenziwa lokhu uhlaka lwesangoma luzabe lukhonapho kubaswe owekhanka uthiwe futhuthu umkhono lo qede kuthwe, “ayikhale bafana”. Azayisukela ke amajaha la owakuqala engayithi dlithi ayiphosele phezulu olandelayo ayiqage laye ayithi dlithi ayiphosele phezulu.
Kuzakwenziwa njalo-ke aze ayidle wonke amajaha la alapha. Njengoba kwakungafanelanga umbengo lo uwele phansi ngalokhu owayengawuwisela phansi kwakungeke kumangalise ukuthi ayekwelusa amadada ngoba kuyabe kuzikhanyela sobala ukuthi kasoqhawe.
Ngalokhu kwakuthi nxa lokhu sokwenzakele amajaha la azabe eseqinile sibili. Ukuze athathe kwakuyabe kufanele ukuthi abe esejoqe waphelela sibili njalo kwakungavunyelwa ukuthi ijaha lazi intombi ngemva kokuba livunyelwe ukuthi selingathatha.
Yikho phela kwakuthi amajaha nxa evuka ekuseni uthole ukuthi phose wonke alezikhananda emncwadweni. Lokhu kwakuveza sobala ukuthi imizimba yawo iphilile njalo kawasoze ehlulwe yimizi yawo noma nje engathatha isithembo sabafazi abahlanu.
Kwakunjalo-ke endulo, amajaha ayethi engenziwa lokhu kuzabe kungasamangalisi ukuthi afundiswe ukuba zingwazi. Lapha-ke kuzabe sokuphelile ukukhuliswa kwawo asengaya ngitsho lempini kodwa kuzafanela adingelwe induna yawo. Induna le yayikhethwa yinkosi kanye lezinye izinduna.
*** *** ***
Mlobi siyabonga umsebenzi osenzela wona owokusivusela isizwe sethu kwezamasiko ngokusifundisa ngokwakusenzakala endulo. Ngalokhu ngithi qhubekela phambili ngomsebenzi lo ungadeli. — Dingani Thebe, Tshangane, Lupane.
Mina ngithanda ukuncoma umsebenzi wakho mlobi osenzela wona ngoba uyasisiza kakhulu empilweni. Ngibonga njalo indlela owachaza ngayo ngendlela umuntu ohlutshwa ngamadlozi obanakala ngayo. Ngitsho ngoba ngilomfowethu obesesiswele ukuthi simelaphise ngaphi kodwa sithe ngemva kokuthola ulwazi lwakho khathesi simhambise abantwini bafika bathi uhlutshwa ngamadlozi. Ngikhuluma nje usengcono noma nje esala ukuyathwasa. — Mbonisi Mkhwananzi, Gwanda.
Mlobi mina ngibonga indlela obhala ngayo ulimi lwesiNdebele ngoba iyahlabusa kakhulu njalo ijulile. Ngokunjalo ngicela uqhubekele phambili ngoba imibhalo yakho ilondoloza ulimi lwethu. — Sibonokuhle Thwala.
Ngithemba uphilile mlobi. Mina isifiso sami yikuthi ngabe kuyatholakala ithuba ufundise intsha ngezamasiko kanye langolimi lwethu ngoba kulezinsuku balutshwana abakwaziyo lokhu. Ngibuya njalo ngibonge indlela owacacada ngayo ngendlela zokuqiniswa kwemizi ngithi qhubekela phambili ngomsebenzi wakho. — Nkanyiso Mhlanga, Mganwini, Bulawayo.
Siyabonga umsebenzi wakho mlobi, qhubekela phambili ukhuthaza uzulu ngezamasiko. Ngibonga njalo indlela ofundisa ngayo uzulu ngokuziphatha kanye langezamasiko. Ngalokhu ngijabulela ukuthi waloba ngendlela oMandulo ababelahlisa ngayo abantu abafayo okuyinto eyayisisihluphile njengomdeni kodwa salandela izixwayiso zakho khathesi sesihlezi kuhle akusela ngitsho osahlutshwa ngabafayo emdenini. — Ndunduzo Khumalo, Lupane.
