uMthunywa
Cornelius Luphahla
BAKAMALANDELA kule iviki sizake sijule kakhulu ngezamasiko uqobo ukuyikho umgogodla wesizwe sabaNsundu.
Angithi isizwe lesizwe saziwa ngamasiko aso okuyiwo aveza indlela abantu baso abaphila ngayo.
Noma kunjalo asikho isizwe esingelandaba ezisihluphayo njengoba oMandulo bethi akukho muzi ongathunqi intuthu. Limqoka lelo, akugeza laswela isiyinga. Ngalokhu-ke kukhona lakho okukhathaza abantu kwezamasiko okudinga ukulungisiswa ngendlela yamasiko. Yiyo-ke imbilaphi esolwa yisilonda kule iviki.
Uhlupho lolu lumayelana labadala ababizwa ngokuthi ngabaphansi. Abaphansi laba njengoba babenakekelwa kudala lakhathesi kusadingakala phela ukuthi benakekelwe yikho nje uthola ukuthi labo ababalahlayo bacina bephila ngezinhlupheko kuphela.
Lapha kangitsho ukuthi kufanele ukuthi abantu bakhonze amadlozi kodwa ngichaza ukuthi amadlozi lawo aqakathekile njalo kuhle ukuthi nxa umdeni uwatshiya uwazise. Ukuwazisa lokhu yikho phela okubizwa ngokuthi yikuwaphumuza.
Akukho okwenzakala kalula lapha ikakhulu nxa ukhuluma labaphansi ngakho kulabo ababaphumuza ngendlela yezamasiko kudingakala ukuthi babambane njalo bazimisele. Angithi akhona amadlozi amabi awenyamazana ayiwo adala ukuthi kufe abantu kanye lezifuyo emdenini kuthi amanye akhona ayakhunkula. Amadlozi la yiwo-ke okuvame ukuthi aphunyuzwe.
Okunye njalo amadlozi la ayadala ukuthi abesifazana bengendi kumbe baphelelwe ngumendo kuthi amadoda angathathi kumbe achithekelwe yimizi. Kwesinye isikhathi enza njalo ukuthi emdenini abantu bahlale behlupheka kungekho okuhle abakutholayo.
Ngalokhu lapha ngizaceza kancane mayelana lendaba yokuphunyuzwa kwabadala abanjalo emdenini. Eyinye ngizayigodla njengoba nje kuthiwa kayaze yahazelwa yonke ebandla funa idojwe lazimfene.
Owesifazana kwesinye isikhathi nxa elamadlozi la amabi kuvame ukuthi ahlale eswela kumbe efelwa ngabantwana besasebancane. Omunye njalo kuhle kwehlule ukuthi amukele umthwalo ahlale enjalo. Lokhu abadala bakubona ngemva kokuthi baphume bayekuthi nyoka ngiluma okuyikho abazezwa khona ukuthi indaba ingaphi.
Kwakuthi nxa kukhona olamadlozi amabi la afana lawesilwane kumbe awesiduli kuthiwe adinge imbuzi kumbe imvu emhlophe kuthi amanye amalunga omdeni akhiphe izimali kusiya ngokuthi umuntu munye ngamunye wenelisa ukukhipha malini. Bazakhipha njalo ukudla okutshiyeneyo okuphekiweyo kanye lokungaphekwanga.
Kungenziwa lokhu inyanga kumbe onguye okhuluma labaphansi uzabiza umdeni lo ahambe lawo esihlahleni sokuthethela ebusuku ayekhuluma labaphansi ebancenga ecela ukubaphumuza abike lenjongo yokubaphumuza.
Ukuvuma kwabo kuvame ukuthi kuzwakale ngokuthi bezwe umpululu ongaziwayo ukuthi ukhala ngaphi. Kwesinye njalo isikhathi lokhu kuzwakala ngokuzwa impisi, amakhanka kumbe isilwane sibhonga eduzane labo.
Bengakuzwa lokhu bazathatha imali leyo abalayo kanye lokudla kwakhona bakutshiye ngaphansi kwalesosihlahla kuthi obakhulumelayo abike ukuthi ukudla kanye lemali le ngokwabaphansi abazaphila ngakho njengoba bezophunyuzwa.
Ekuseni kusasa bazavuka njalo abathathu kumbe abane bomdeni bayekhangela ukuthi ukudla kanye lemali le kukhona yini. Nxa kukhona kuyabe kusitsho ukuthi kukhona abakuphambanisileyo ngakho abaphansi kabavumanga.
Nxa bevumile kuzathi ntambama njalo kuthathwe lowo olamadlozi la amabi ahambe lenyanga kanye lowesilisa owalo umdeni esizibeni esikhulu kanye lembuzi kumbe izimvu ezimbili emhlophe lemnyama. Bengakafiki lapha owesilisa uzababikela abaphansi ukuthi uzabaphumuza emntwaneni ngoba uyakwakha kumbe aqambe okunye.
Ngemva kwalokho kuzathathwa imvu kumbe imbuzi emnyama iphoselwe esizibeni lesi itshone phakathi iphila. Kuzathi le emhlophe igwazwe ngomkhonto igazi layo kugeziswe ngalo onguye ophunyuzwayo abuye ageziswe ngamanzi esiziba. Kungaqedwa lokho uzakhipha izigqoko akade ezigqokile ziphoselwe esizibeni abesegqokiswa ezimhlophe.
Imbuzi le layo izaphoselwa emanzini qede bagijime laba abazophumuza abaphansi bengaze banyemukula baze bayefika kwabo. Kwakuthi bengaphuza ukusuka bacine bethathwa ngamalinda banyamalale ngoba azabe eseseduzane.
Ngakho kukhona okunye engikuzibileyo okwenziwayo ekuqhutshweni komkhuba wokuphumuza abaphansi engikubeke isikhupha.
Siyabonga mlobi umsebenzi wakho osenzela wona owokusivuselela ezamasiko ngakho sithi ibambe njalo ngoba uyasiphakamisa. Mina isicelo sami yikuthi ungichazele ukuthi ngingenza kanjani ukuze ngime ukuhlala ngiphupha abazali bami ababhubhayo kanye lokuphupha inhlathu. — Thobekile Mahlangu, Tshabalala, Bulawayo.
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngicela ungichazele ukuthi ngingenza kanjani ukuze ngazi ubaba wami ngoba ngileminyaka engu 35 kodwa umama wami wabhubha ngileminyaka engu 15 engangitshelanga ukuthi ubaba ngubani manje khathesi ngithwele nzima ngoba yonke into engiyenzayo kayiphumeleli. Nxa ngiphuma kuthiwa kumele ngiyebona abakithi. — Jethro Ndlo, Lupane.
Ungaxhumana lomlobi ku 0775722298 kumbe ku WhatsApp 0737771317.
