uMthunywa
Pumulani Mpofu
NGIYAKWAMUKELA kaMthwakazi. Lamuhla sizaxoxa ngelifa labantwana.
Bakwethu abantwana bayikusasa yethu bayinsika yomdeni kanye leyesizwe, badinga ukuvikelwa. Ungavikela abantwana usuvikele ikusasa. Kodwa isimanga yikuthi balutshwana abadala abavikela izingane zabo. Abanye bacabanga ukuthi ukungabavikeli yikubavikela. Lapha ngitsho phela ngoba ngiyangizwe kuthiwa ukubhala incwadi yokwaba ilifa yikuxabanisa abantwana ngakho ukwekela kuyavimba umsindo, kodwa lokhu akusiqiniso. Umthetho osebenzayo ekwabiweni kwelifa lawo wenza izingane zithwale nzima.
Okokuqala yikuthi abantwana kabala lwazi ngamalungelo abo ezelifa. Ngesikhathi ngisenza imikhankaso yezelifa ezikolo ngafunda okunengi. Inengi labantwana alazi ngamalungelo abo aphathelene lelifa. Nxa ngangibuza ukuthi ngubani indlalifa inengi labantwana lalimane lithi ngabafana, lamantombazana lawo ayekukholwa lokhu. Izizatho ababezinika ukuthi abafana badle ilifa yikuthi amantombazana azakwenda ngakho umkhwenyana angeke adle ilifa lakwabozala.
Abantwana engikhuluma ngabo lapha ngabezikolo zangaphansi (primary schools). Nxa ngangibuza ukuthi njengoba kungenzeka amantombazana aphuze ukwenda kumbe angendi pho kuyini okuzenzakala, abantwana bathi bona amankazana azabe egcinwe ngabanewabo. Lokhu kutshengisa ukungazi ngamalungelo abantwana ngezelifa.
Okutshiwo ngabantwana yikho okutshiwo ngabadala. Isimanga yikuthi abantwana bahle babekwazi lokhu bebancane okutsho ukuthi vele ukufundisa abadala kunzima ngoba le yindlela abakhula layo.
Abangakwazanga lababantwana yikuthi ilifa ngaphandle kokuthatha lokwenda langokudingeka ukuthi kuvinjwe umkhwenyana ukuze angadli ilifa lakwabozala yikuthi ilifa liyinotho engaguqula lithuthukise impilo yezingane, eyemuli kanye leyesizwe. Ilifa phela lingumzali ngoba phela livele njalo lisenza umsebenzi womzali osowatshonayo.
Ilifa lingahambisa umntwana esikolo, limelaphise, limgadise indizamtshina, limnike ukudla limnike indawo yokuhlala, limbhadalele amagetsi lamanzi lokunye okunenginengi. Ilifa lingaba yikho konke okudingwa ngumntwana.
Ukungazi ngokuqakatheka kwelifa kwenza abantwana bakuthole angani kulungile ukuthi oyise abadala bagcine inkomo belime ngazo zibanike umquba lochago kanye lesithunzi bona bengayi esikolo, begqoka izigamba belindele ukuthi bakhule ukuze baziphiwe lezonkomo. Bakithi yazini ukuthi akulakusasa kungelamfundo njalo yazini ukuthi inkomo lezo zigcine lowo othi uzigcinile.
Ukungazi ngokuqakatheka kwelifa kwenza abantwana bakuthole angani kulungile ukuthi izihlobo zithi zibagcinele indlu. Iqiniso yikuthi izihlobo lezo yizo ezigcinwe yindlu leyo. Ngikutsho lokhu ngoba izihlobo ezinengi ezithi zigcinele intandane azibhadali irenti ngaphandle kokuthi zibhadale amanzi lamagetsi. Intandane zona azitholi lutho zidla ingqweqwe zomlomo, ziyaxotshwa esikolo kumbe ziyancengisa kuBEAM njalo zigqokiswa izigamba kukanti omunye umuntu ukhomba ngophakathi endlini yabazali bazo.
Izindlu ezinengi ezilezindlu ezine (4 rooms) zibhadalwa imali engange US$150 singabali amanzi lamagetsi. Imali le iyenela ukudla, ukondla izintandane kodwa omunye umuntu ngesizatho sokuthi “uyisihlobo” ukhetha ukuhlala mahala nje. Imali okumele bayibhadale njengerenti uyisebenzisa ukondla owakhe umdeni. Lobu yibusela obuphindwe kabili abutshiyananga lokubulala ngoba uyabe ubulala ikusasa yempilo yabantwana.
Bakithi size sihlangane kuviki ezayo.
Umlobi uthinteka kukheli ethi [email protected]; Laku nombolo ezithi 0773195055.
